شنبلیله گیاهی است که در بین اقوام مختلف سابقه مصرف ديرينه دارد. این گیاه فواید زیادی برای سلامتی دارد از جمله افزایش تولید شیر مادر، افزایش سطح تستوسترون و کنترل قند خون. در این مطلب هر آنچه را که باید در مورد شنبلیله بدانید، از جمله فواید، عوارض جانبی و موارد مصرف آن را توضیح داده‌ایم.

عنواین مهم این مطالب:

• خواص شنبلیله
• نظر بوعلی درباره شنبلیله
• طبع شنبلیله
• خواص تخم شنبلیله
• مضرات شنبلیله

شنبلیله چیست؟

شنبلیله در زبان عربی حلبه، در زبان یونانی فریفه، در زبان هندی میتهی و در زبان انگلیسی Fenugreek نام دارد. شملیز و شملید از نام‌های دیگر آن است و به فارسی دری شینبل می‌نامند اما نام علمی آن Trigonella foenum-graecum است.

شنبلیله از نظر ظاهری شبیه شبدر است، با گل‌های کوچک سفید و دانه‌های قهوه‌ای طلایی در داخل یک غلاف. این گیاه از تیره باقلائیان و گیاهی است علفی به ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر با گل‌هایی به رنگ روشن که رنگ میوه‌های آن زرد تا قهوه‌ای است.

هزاران سال است که شنبلیله در طب جایگزین و چینی برای درمان بیماری‌های پوستی و بسیاری از بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود. اعتقاد بر این است که شنبلیله اولین بار در خاور نزدیک کشت شده است. در دستور غذایی که مربوط به قرن اول پس از میلاد است، بیان شده که رومی‌ها شراب را با شنبلیله طعم دار می‌کردند. اما امروزه در بسیاری از محصولات مانند صابون و شامپو هم یافت می‌شود.

بنا بر مكتوبات به جا مانده از تمدن‌های قدیم، شنبليله از قديميترين گياهان دارويی بوده كه در رم و مـصر باستان جهت تسهيل زايمان و افزايش شير مادران به كار می‌رفته است. امروزه هم زنان مصری از اين گياه بـه عنوان چای برای بهبود دردهای قاعدگی و تسكين مـشكلات معده استفاده می‌كنند.

كاربرد غيردارويی آن در ميان مصريان برای دود كردن همراه عود در مراسم مذهبی و نيـز بـه منظور مومیایی كردن اجساد بوده است. در طب سنتی چين نیز اين گياه جهت تقويت جسمی، بهبود ضعف و رفع اِدِم پا مورد استفاده قرار می‌گرفته، همچنين مردم مشرق زمين در سال‌های دور از شنبليله جهت متناسب نمودن اندام لاغر استفاده می‌كرده‌اند. در طب سنتی هند نيز اين گياه به عنوان تقويت كننده و محرک در افزايش شير مادران همچنين به عنوان يك ادويه پرمصرف به كار ميرفته است.

بیش از صد نوع گونه وحشی و زراعی شنبلیله در دنیا شناسایی شده، شنبلیله بومی ایران بوده و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌شود.

این گیاه در کنار راه‌ها نیز می‌روید و به این خاطر در قدیم به آن گل راه‌رو هم می‌گفتند. بویش قوی و طعمش تلخ و معطر است. شنبلیله به عنوان یکی از سبزی‌ها در تهیه خوراک‌های ایرانی مثل قرمه سبزی و کوفته برنجی همینطور اشکنه استفاده می‌شود.

خواص شنبلیله

شنبلیله گیاهی است که می‌تواند فواید بیشماری برسلامت ما داشته باشد. یک قاشق غذاخوری دانه شنبلیله حاوی ۳۵ کالری و چندین ماده مغذی است. شنبلیله حاوی مقدار مناسبی فیبر و مواد معدنی از جمله آهن و منیزیم است.

ارزش غذایی شنبلیله

ارزش غذایی یک وعده (100 گرم) دانه شنبلیله به شرح زیر است:

• کالری: ۳۲۳
• فیبر: ۲۵ گرم
• پروتئین: ۲۳ گرم
• کربوهیدرات: ۶۰ گرم
• چربی: ۷ گرم
• سدیم: ۶۷ میلی‌گرم
• پتاسیم: ۷۷۰ میلی‌گرم
• آهن: ۱۸۶٪ درصد نیاز روزانه (DV)
• منیزیم: ۵۰٪ درصد نیاز روزانه (DV)
  

شنبلیله برای افزایش شیر مادر

شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای رشد کودک است. با این حال، ممکن است بدن برخی از زنان شیر لازم و کافی را تولید نکند. در حالی که داروهای مختلفی برای افزایش تولید شیر مادر تجویز می‌شوند، تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است شنبلیله جایگزین طبیعی، ایمن و بهتری باشد.

یک تحقیق مستند و دو هفته‌ای روی ۷۸ مادر شیرده نشان داده که نوشیدن چای گیاهی با دانه‌های شنبلیله باعث افزایش تولید شیر مادر می‌شود که به وزن بیشتر نوزادان کمک می‌کند. در این تحقیق به جای مکمل‌ها از چای گیاهی شنبلیله استفاده شد، اما مکمل ها احتمالاً اثرات مشابهی دارند. اگرچه این تحقیق دلگرم کننده است، اما باید هر گونه نگرانی در مورد تولید شیر مادر را با یک متخصص زنان در میان بگذارید.

شنبلیله و افزایش تستوسترون

یکی از رایج ترین دلایلی که مردان از مکمل‌های شنبلیله استفاده می‌کنند، افزایش تستوسترون است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف این گیاه اثرات مفیدی از جمله افزایش میل جنسی دارد. در یک مطالعه، مصرف ۳۰۰ میلی گرم شنبلیله دو بار در روز به مدت ۸ هفته منجر به افزایش قابل توجه سطح تستوسترون در مردان در ترکیب با تمرینات مقاومتی شد. (منبع معتبر) همچنین شرکت کنندگان در این مطالعه کاهش چربی بدن را در مقایسه با گروه کنترل، بدون کاهش قدرت عضلانی تجربه کردند.

در مطالعه‌ی ۶ هفته‌ای دیگر، ۳۰ مرد مکملی با ۶۰۰ میلی‌گرم عصاره شنبلیله - همراه با منیزیم، روی و ویتامین B6 - برای ارزیابی تغییرات در عملکرد جنسی و میل جنسی مصرف کردند. اکثر شرکت کنندگان افزایش قدرت و بهبود عملکرد جنسی را گزارش کردند

شنبلیله و درمان دیابت

بسیار محتمل است که شنبلیله به شرایط متابولیک مانند دیابت کمک کند. بر اساس مطالعات انجام شده به نظر می‌رسد شنبلیله با افزایش تحمل کربوهیدراتی بدن، بر هر دو نوع دیابت یک و دو تأثیر می‌گذارد.

این تاثیر شنبلیله ممکن است به دلیل اثر آن بر افزایش عملکرد انسولین یا محتوای بالای فیبر آن باشد. به هر شکل به نظر می‌رسد استفاده از شنبلیله برای بیماران مبتلا به دیابت، البته با نظارت پزشک یا متخصص تغذیه مناسب باشد و شنبلیله در درمان دیابت اثر بخش باشد. اما بیماران مبتلا به دیابت یا مرض قند که تحت درمان‌های دارویی هستند، بایستی در مصرف شنبلیله به ویژه تخم آن با احتیاط عمل کنند.

در یک مطالعه، افراد مبتلا به دیابت نوع دو که ۵ گرم پودر دانه شنبلیله را دو بار در روز به مدت ۲ ماه مصرف می‌کردند، کاهش سطح قند خون ناشتا، چربی شکم، شاخص توده بدن و هموگلوبین A1c که نشانگر قند خون طولانی مدت است، مشاهده شد.

شنبلیله در دوران قاعدگی

تخم شنبلیله ممکن است باعث کاهش دردهای قاعدگی شود. مصرف مکمل شنبلیله یا نوشیدن دمنوش آن می‌تواند طول مدت دردهای قاعدگی مانند گرفتگی عضلات را کاهش داده و کوتاه کند. دریافت ۷/۲-۸/۱ گرم پودر تخم شنبلیله سه بار در روز در سه روز اول قاعدگی و دریافت سه بار در روز به میزان ۹/۰ گرم در روزهای باقی مانده قاعدگی می تواند باعث کاهش نیاز به مصرف مسکن شود.

شنبلیله در طب سنتی

يكی از گياهان دارويی که در طب سنتی ايران و ملل مختلف سابقه مصرف دیرینه داشته و خواص درمانی چشمگیری برای آن ذکر شده گیاه شنبلیله است. بذر و قسمت‌های هوايی گياه قرن‌ها به عنوان منبع ارزشمندی در تغذيه انسان و دام بوده است. قسمت‌های مختلف این گياه مدت‌ها برای درمان کورک، دیابت، سلوليتيس و سل مورد مصرف بوده است. نكته جالب توجه در مورد شنبليله طيف وسيع اثرات درمانی آن است.

ذکریا رازی شنبليله را برای مداوای مرض قند مورد استفاده قرار می‌داده، شيخ الرئيس ابوعلی سينا در كتاب قانون درباره خصوصيات و فوايد درمانی اين گياه به رفع بوی دهان و بوی بد تن و عرق اشاره كرده است.

همچنين تخم شنبلیله ملين و نرم كننده موضعی، ضدالتهاب و تسكين دهنده درد مفاصل بوده و دمنوش آن با عسل برای تنگی نفس توصيه شده است. لازم به ذکر است که برگ شنبلیله اعتدال بخش و ملین و مدر بول است. در معالجه امراض سرد و استسقاء و سرفه سرد و تورم طحال و دردکمر و کبد و رحم و همچنین برودت مثانه و تنگی مجاری ادرار مؤثر و نافع است.

زیاده روی در مصرف شنبلیله موجب سردرد و تهوع می‌شود.

طبع شنبلیله

شنبلیله در طب سنتی ایرانی، و طب چینی و طب‌های جایگزین همواره نقش پررنگی داشته است. طبق نظر حكمای طب سنتی طبع شنبلیله در دوم گرم و خشک و همراه با رطوبت فضلیه است و طعم آن مایل به تلخی و بوی آن تند و تخم آن لعابی شکل است.

شنبلیله از نظر ابوعلی سینا

طبع شنبلیله در آخر دوم گرم و خشک است و رطوبتی بيگانه دارد، رساننده و نرمی‌بخش است، زيرا حرارتش با لزجی همراه است و آن لزجی نمی‌گذارد كه گرمايش آزار رساند چراکه گرمايش ملايم می‌شود. روغن شنبلیله برای بسیار مو مفيد است و ماده لعابی تخم شنبليله، به ويژه اگر با روغن گل باشد ترك‌های ناشی از سرما را دوا می‌كند.

اگر سر را با آن شستشو كنند، شوره را از بـين می‌برد. آبپز شنبليله نقطه سرخ چـشم را صاف می‌كند؛ اگر بر چشم بمالند مواد غليظ را كه سبب آماس چشم می‌شوند، از بين می‌برد. صدا را صاف می‌كند و سينه و گلو را نرم کرده و سرفه را تسكين می‌دهد.

روغن شنبلیله برای مو مفيد است.

شنبلیله در مخرن الادویه

در کتاب مخزن‌الادویه، از کتاب‌های مهم در مورد داروها و واژگان پزشکی سنتی به زبان فارسی درباره شنبلیله چنین آمده: از حبوبات معروف است که طبيعت آن در دوم گرم و خشک و با رطوبت فضليه است. برگ آن منضج و ملين و محلل و مدر بول و حيض و جهت امراض بارده و سوء القنيه و استسقا و سرفه بارد و ورم طحال و درد كمر و جگر و رحم و برودت مثانه و تقطير البول مفید است.

ضماد آن جهت تقويت موى نافع و خوردن آن با نان مانع تليين آنست و تخم آن ملين و منضج و محلل و مبهی و مدر حيض است. مطبوخ آن با عسل مسهل و جهت مواد محتبسه به سينه و سرفه و ربو و عسر النفس و بواسير و اورام باطنی و كسر رياح و دفع بلغم لزج از سينه و تنقیه امعا نافع است. همچنین مطبوخ آن با تمر هندى و مويز و انجير كه آب آن را بعد طبخ صاف نموده با عسل به قوام آورده باشند جهت ضيق النفس و تصفيه صوت و قروح سينه موثر است.

خوردن آن با مرى پيش از طعام و به دستور پزشک با عسل شكم براند و اخلاط رديه دفع كند. طبيخ آن به تنهایی و يا با ادويه مناسب جهت تسهيل زایمان و ادرار بول و حيض و مداومت خوردن آن با آرد گندم و شكر و عسل سرشته جهت تسمين بدن و اصلاح حال گرده مؤثر است...

خرید روغن حیوانی

تخم شنبلیله

تخم شنبلیله در درمان چاقی بسیار مؤثر است زیرا واجد فسفات‌های آلی و بستن نوکلئو آلبومین می‌باشد. همچنین مصرف آن برای نقرس، دیابت، راشی تیسم، کم خونی، خنازیر و لنفاتیسم توصیه شده است. تخم این گیاه به علت بدبوئی با سایر ادویه مخلوط می‌شود. از تخم شنبلیله به عنوان تقویت کننده غده لوزالمعده نام برده شده و از گیاهان درمان کننده دیابت است.

دمنوش شنبلیله با عسل برای تنگی نفس توصيه شده است.

مضرات شنبلیله

زیاده روی در مصرف شنبلیله موجب سردرد و تهوع می‌شود. همچنین زیاده‌روی در مصرف آن برای تخمدان‌ها و بیضه‌ها مضر است که آن را با سکنجبین ترش و انیسون و مکیدن انار میخوش اصلاح می‌کنند و اشخاص گرم مزاج مجاز به استعمال آن بدون مصرف کاسنی نیستند.

درضمن به دلیل اثرات هورمونی و ایجاد انقباضات رحمی، بایستی از مصرف بیش از حد این گیاه دارویی در دوران بارداری خودداری شود.

مطالبی که پس از خواندن این مطلب، به آن‌ها نیاز خواهید داشت:

طبع سیر

طبع نارگیل

روغن حیوانی چیست