انگور، یکی از قدیمی‌ترین میوه‌هایی است که بشر با آن آشنا شده، نه تنها به عنوان یک خوراکی خوشمزه شناخته می‌شود، بلکه در طب سنتی و ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. از دیدگاه طب ایرانی (که بر پایه اصول ابن‌سینا و دیگر حکیمان بنا شده)، انگور میوه‌ای با طبع گرم و تر است که می‌تواند بر تعادل مزاج بدن تأثیرگذار باشد. این میوه که در قرآن و منابع دینی نیز به آن اشاره شده، منبع غنی از ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد معدنی است. در این مقاله جامع، به بررسی خواص انگور، مضرات آن، انواع انگور ایرانی، طبع انگور و فواید آن از منظر طب ایرانی می‌پردازیم. اگر به دنبال اطلاعات کامل درباره خواص انگور برای سلامتی، مضرات انگور برای برخی افراد و نقش آن در رژیم غذایی هستید، این مطلب را تا انتها بخوانید.

انگور نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان کشت می‌شود و ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انگور در جهان شناخته می‌شود. طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، ایران در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲ میلیون تن انگور تولید کرده و رتبه نهم جهانی را دارد. شهرهایی مانند ملایر، مشگین‌شهر و تاکستان از مراکز اصلی تولید انگور در ایران هستند. حالا بیایید به جزئیات بپردازیم و از تاریخچه تا کاربردهای امروزی انگور را بررسی کنیم.

تاریخچه و منشأ انگور

انگور (Vitis vinifera) از خانواده انگورسانان است و تاریخ کشت آن به بیش از ۸۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. خاورمیانه، به ویژه ایران و گرجستان، به عنوان مهد انگور شناخته می‌شود. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که اولین شراب‌ها در گرجستان حدود ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش تولید شده‌اند. در مصر باستان، یونان و روم، انگور نماد باروری و زندگی بود و در اسطوره‌ها و متون دینی مانند تورات و قرآن به آن اشاره شده است.

در ایران، انگور از دوران هخامنشیان کشت می‌شده و شهر شیراز به عنوان مرکز تولید شراب‌های مرغوب شناخته می‌شد. ابن‌سینا در کتاب "قانون" به خواص انگور اشاره کرده و آن را میوه‌ای مقوی و پاک‌کننده بدن می‌داند. انگور وحشی در آمریکای شمالی و آسیا نیز وجود داشته، اما گونه‌های اهلی‌شده عمدتاً از مدیترانه و آسیای مرکزی منشأ گرفته‌اند. امروزه بیش از ۲۰ هزار نوع انگور در جهان وجود دارد، اما همه آن‌ها از دو گونه اصلی وحشی مشتق شده‌اند.

انگور در آب و هوای معتدل بهترین رشد را دارد و دمای ایده‌آل برای آن بین ۱۵ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد است. درخت انگور (مو یا تاک) بوته‌ای رونده است که نیاز به هرس سالانه دارد تا محصول بیشتری بدهد. در ایران، روش‌های سنتی کاشت مانند قلمه‌زنی بدون خزانه در مناطق غربی مانند سردشت رایج است.

انواع انگور ایرانی

ایران با تنوع آب و هوایی، میزبان انواع مختلفی از انگور است. بر اساس منابع طب سنتی و ویکی‌پدیا فارسی، برخی از محبوب‌ترین انواع انگور ایرانی عبارتند از:

- انگور یاقوتی: این نوع انگور قرمز و شیرین است و در سیستان و بلوچستان کشت می‌شود. طبع آن گرم و تر است و زودرس‌ترین انگور ایران محسوب می‌شود (برداشت از خردادماه).

- انگور عسگری: انگور سفید یا سبز با دانه‌های کوچک و شیرین. در فارس (زرقان و ممسنی) فراوان است. طبع سردی دارد و برای گرم‌مزاجان مناسب است.

- انگور شاهانی: یکی از انواع دانه‌دار و شیرین، مناسب برای تازه‌خوری و کشمش. در مناطق مرکزی مانند یزد و کرمان کشت می‌شود.

- انگور بی‌دانه (کشمشی یا سلطانی): بدون دانه، شیرین و برای تولید کشمش استفاده می‌شود. در کالیفرنیا نیز کشت می‌شود، اما در ایران (مانند ملایر) کیفیت بالایی دارد.

- انگور سیاه (مونوکا یا ریبری): تیره‌رنگ با پوست ضخیم، مناسب برای شراب و آبمیوه. در طب ایرانی برای پاکسازی کبد مفید است.

- انگور قرمز (کاردینال یا شعله سرخ): شیرین و بدون دانه، برای تازه‌خوری عالی است.

- انگور خلیلی: دانه‌دار و شیرین، در آذربایجان شرقی کشت می‌شود.

- انگور ریش بابا: نوع محلی در خراسان، با طعم ترش و شیرین.

سایر انواع مانند انگور فخری، مهدی‌خانی، صاحبی، نباتی و شست عروس نیز در مناطق مختلف ایران یافت می‌شوند. کتاب "رستم‌التواریخ" از دوران زندیه به انواع مانند شاهانی، یاقوتی و عسکری اشاره کرده است. ملایر به عنوان "شهر جهانی انگور" در فائو ثبت شده و سیستم کشت سنتی آن میراث کشاورزی جهانی است.

طبع انگور در طب ایرانی

در طب ایرانی، طبع انگور گرم و تر است، اما بسته به نوع و رسیده‌بودن آن تغییر می‌کند. ابن‌سینا انگور را میوه‌ای لطیف و زود هضم می‌داند که رطوبت بدن را تأمین می‌کند. 

- انگور سبز: طبع سرد و تر، مناسب برای گرم‌مزاجان.

- انگور قرمز: طبع گرم، برای افراد تب‌دار با احتیاط مصرف شود.

- انگور عسگری: سرد، با مصلح گرم مانند زیره مصرف شود.

- انگور سیاه: گرم، با مصلح سرد مانند سکنجبین.

- انگور بی‌دانه: گرم و تر، برای سردمزاجان مفید.

- انگور یاقوتی: گرم و تر، با مصلح سرد.

به طور کلی، انگور رسیده شیرین طبع گرم‌تری دارد، در حالی که انگور نارس (غوره) سرد و خشک است. در منابع مانند سایت طبایع، انگور را مقوی و چاق‌کننده می‌دانند که خون خوب تولید می‌کند.

انگور برای چی خوبه؟

انگور برای چی خوبه؟ این میوه پرخاصیت از دیدگاه طب ایرانی و مدرن فواید بی‌شماری دارد. در طب ایرانی، انگور تقویت‌کننده عمومی بدن است و برای دوران نقاهت بیماری‌ها توصیه می‌شود. بیایید به جزئیات بپردازیم:

1. تقویت قلب و مغز: انگور با آنتی‌اکسیدان‌های مانند رزوراترول، قلب را آرام می‌کند و اعصاب را تقویت می‌نماید. در طب ایرانی، برای بیماران قلبی مفید است.

2. پاکسازی بدن: رژیم انگور (مصرف فقط انگور برای چند روز) اخلاط فاسد را دفع می‌کند. برای کبد عالی است، به ویژه انگور سیاه که سوء مزاج کبدی را درمان می‌کند.

3. ضد یبوست و ملین: فیبر و رطوبت بالا، آن را به ملین طبیعی تبدیل کرده. برای افراد با مزاج خشک مفید است.

4. خون‌سازی: انگور خون سالم تولید می‌کند و برای کم‌خونی مناسب است، به خصوص با مویز یا شیره انگور.

5. زیبایی پوست: لطافت‌بخشی به پوست و روشن‌کردن چهره. شیره انگور برای این منظور توصیه می‌شود.

6. تقویت قوای جنسی: طبع گرم آن نیروی جنسی را تحریک می‌کند و رطوبت بدن را تأمین می‌نماید.

7. مفید برای ریه و سینه: آب انگور جوشانده (رب انگور) برای سینه، ریه و مثانه مفید است.

8. در بارداری: مصرف انگور باعث خوش‌اخلاقی و خنده‌رویی کودک می‌شود.

از دیدگاه مدرن، انگور منبع ویتامین K، C، B6 و پتاسیم است. رزوراترول در پوست آن ضدپیری و ضدسرطان است. هر ۱۰۰ گرم انگور ۶۹ کالری دارد و ۸۱% آب است، که برای هیدراتاسیون عالی است. همچنین انگور برای تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب و حتی پیشگیری از سرطان (به دلیل پلی‌فنول‌ها). در مطالعات، مصرف منظم انگور ریسک بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

فواید انگور برای معده

فواید انگور برای معده یکی از جنبه‌های مهم در طب ایرانی است. انگور زود هضم است اما می‌تواند نفخ ایجاد کند. برای معده‌های سالم، چاق‌کننده و مقوی است. آب انگور جوشانده برای سینه و ریه مفید است، اما برای معده نیز آرام‌بخش است.

در طب سنتی، انگور تازه برای معده مرطوب زیان‌آور است و بهتر است مویز یا کشمش جایگزین شود. اما برای معده‌های خشک، رطوبت‌بخش است و یبوست را برطرف می‌کند. فیبر آن حرکات روده را بهبود می‌بخشد.

از دیدگاه مدرن، انگور با ph اسیدی (۳-۴) برای هضم کمک می‌کند، اما برای افراد با رفلاکس احتیاط لازم است. پلی‌فنول‌ها التهاب معده را کاهش می‌دهند و باکتری‌های مفید روده را افزایش می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهد مصرف انگور ریسک زخم معده را کم می‌کند.

فواید انگور برای معده شامل پاکسازی مجاری گوارشی از مواد غلیظ است. برای جلوگیری از نفخ، پس از مصرف پوست پژمرده بخورید یا با مصلح مانند رازیانه مصرف کنید.

انگور برای چه کسانی ضرر دارد؟

انگور برای چه کسانی ضرر دارد؟ انگور فواید بیشماری دارد اما برای برخی افراد مضر است. از منظر طب ایرانی انگور برای این دسته افراد ضرر دارد:

- افراد با معده سرد، مرطوب و باددار: باعث نفخ و سوء هضم می‌شود.

- مبتلا به انسداد کبد، سینوزیت، نفخ، رفلاکس و آبریزش دهان: علائم را تشدید می‌کند.

- گرم‌مزاجان یا افراد با غلبه صفرا: مصرف زیاد باعث گرمی، خارش و جوش می‌شود.

- افراد با معده مرطوب: انگور تازه زیان‌آور است؛ مویز بهتر است.

احتیاط: نوشیدن آب سرد پس از انگور باعث فساد و تب عفونی می‌شود. مصرف زیاد در یک وعده سنگینی ایجاد می‌کند. افراد دیابتی به دلیل قند بالا احتیاط کنند.

مصلحات انگور

مصلحات انگور در طب ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، زیرا انگور به دلیل رطوبت بالا و طبیعت گرم و تر، می‌تواند در برخی افراد باعث نفخ، سنگینی معده و سوء هضم شود؛ حکمای طب سنتی مانند ابن‌سینا و رازی، مصلح را "ماده‌ای" می‌دانند که عوارض میوه را اصلاح کرده و خواص آن را تقویت می‌کند و انتخاب مصلح مناسب به نوع انگور، مزاج فرد و وضعیت گوارش بستگی دارد.

مصلحات اصلی انگور (مشترک برای همه انواع) شامل رازیانه به عنوان بهترین مصلح است که ضد نفخ، گرم و خشک بوده و هضم را آسان می‌کند (1 قاشق چایخوری رازیانه کوبیده با هر 300 گرم انگور)، زیره سیاه برای معده سرد و مرطوب به عنوان ضد باد و نفخ (نصف قاشق زیره با عسل قبل از انگور)، سکنجبین ایده‌آل برای گرم‌مزاجان به عنوان ترش و خنک‌کننده (1 قاشق سکنجبین با آب ولرم)، برنج پخته برای جذب رطوبت اضافی انگور مناسب شام (انگور + عدس‌پلو) و غذاهای ترش مانند آبلیمو، آلوچه و نارنج برای تعادل طبع گرم انگور.

مصلحات اختصاصی بر اساس نوع انگور شامل انگور سبز (سرد و تر) با رازیانه + زیره برای اصلاح سردی و نفخ، انگور قرمز (گرم) با سکنجبین + تخم کرفس به عنوان خنک‌کننده و ضد حرارت، انگور عسگری (سرد) با زیره + عسل به عنوان گرم‌کننده معده، انگور سیاه (گرم و تر) با رازیانه + سرکه ضد نفخ و خنک‌کننده، انگور بی‌دانه (گرم و تر) با برنج + زیره برای جذب رطوبت و انگور یاقوتی (گرم و تر) با سکنجبین برای تعادل گرمی است. ترکیبات درمانی معروف شامل انگور + رازیانه + زیره برای سردمزاجان و نفخ معده، انگور + سکنجبین برای گرم‌مزاجان و صفراوی‌ها، مویز + گردو به عنوان مقوی قلب و خون‌ساز و انگور + تخم کرفس برای پاک‌کننده کبد می‌باشد.

زمان‌بندی مصلح شامل مصرف قبل از انگور (15 دقیقه) زیره و رازیانه، هم‌زمان سکنجبین و غذای ترش و بعد از انگور (30 دقیقه) برنج و نان است. هشدارهای مهم شامل ممنوعیت مصرف با آب سرد، ماست، دوغ و غذاهای چرب و ترکیب خطرناک انگور + خیار + گوجه است، در حالی که انگور + 1 قاشق رازیانه کوبیده ایده‌آل می‌باشد. نتیجه این است که بدون مصلح، انگور برای 60% افراد نفخ ایجاد می‌کند، اما با مصلح مناسب، غذای کامل و مقوی خواهد بود.

روش‌های مصرف انگور

انگور به اشکال مختلف در طب ایرانی و رژیم غذایی روزمره مصرف می‌شود و هر روش مصرف، خواص متفاوتی دارد که بسته به مزاج و نیازهای بدنی انتخاب می‌گردد. انگور تازه بهترین حالت برای تازه‌خوری است و انگور رسیده با پوست نازک و هسته کوچک، در تابستان می‌تواند جایگزین یک وعده غذایی شود؛ نکته مهم در طب سنتی این است که پس از 2-3 روز پژمرده شدن پوست، نفخ کمتری ایجاد کرده و هضم بهتری دارد. مویز (انگور خشک با هسته) در طب ایرانی به عنوان مقوی قلب و خون‌ساز شناخته می‌شود و ابن‌سینا آن را برای تقویت کلیه‌ها و مثانه توصیه کرده است؛ روش مصرف روزانه 10-20 عدد مویز با گردو یا بادام برای سردمزاجان ایده‌آل است.

کشمش (انگور بی‌دانه خشک) طبع گرم‌تری نسبت به مویز دارد و برای افراد با معده سرد مناسب‌تر است؛ در طب سنتی برای رفع یبوست و تقویت معده تجویز می‌شود، به طوری که کشمش سیاه برای کبد و کشمش طلایی برای اعصاب مفید است. شیره انگور (دوشاب) از غلیظ کردن آب انگور تا دو سوم حجم به دست می‌آید و خواص پاک‌کنندگی ریه، درمان سرفه‌های مزمن و تقویت‌کننده پوست را دارد؛ در طب سنتی، آب انگور را بجوشانید تا غلیظ و مایل به ترشی شود و با عسل مخلوط کنید. سرکه انگور با طبع سرد و خشک، برای گرم‌مزاجان و صفراوی‌ها مناسب است و در طب ایرانی برای پاکسازی کبد، کاهش حرارت بدن و بهبود هضم استفاده می‌شود؛ سرکه بالزامیک انگور نیز برای زیبایی پوست معجزه می‌کند.

آب انگور تازه (دُرد) به صورت خام و بدون جوشاندن برای تقویت عمومی بدن مفید است، اما باید بلافاصله پس از گرفتن مصرف شود و با آب سرد مخلوط نگردد. رب انگور (پِشکل) آب انگور جوشانده تا نصف حجم است و برای سینه‌درد، آسم، مثانه و تقویت قوای جنسی فواید دارد؛ در دوران بارداری نیز برای خوش‌اخلاقی جنین توصیه می‌شود. رژیم انگور (پر هیز انگور) شامل 3-7 روز مصرف فقط انگور تازه برای سم‌زدایی کامل بدن است که اخلاط فاسد را دفع می‌کند و برای چاقی، نقرس و فشار خون مفید است. غوره (انگور نارس) با طبع سرد و خشک، برای صفراوی‌ها و بلتمی‌ها، کاهش حرارت کبد، قاعده‌آوری و ضد نفخ است.

برگ انگور در آشپزی به صورت دولمه (برگ مو با برنج و گوشت) استفاده می‌شود و در طب سنتی، دم‌کرده آن برای اسهال خونی، نزول عادت ماهانه و قطع اسهال تجویز می‌گردد. روغن دانه انگور حاوی ویتامین E و اسیدهای چرب امگا، جوان‌کننده پوست و ضد چروک است. نکات مهم مصرف در طب ایرانی شامل زمان مصرف صبح ناشتا یا عصر (2 ساعت پس از غذا)، مقدار روزانه 300-500 گرم انگور تازه، و ممنوعیت مصرف با آب سرد، غذاهای چرب و لبنیات است؛ بهترین ترکیب آن با رازیانه، زیره و سکنجبین می‌باشد.

ارزش غذایی انگور

انگور از نظر تغذیه‌ای غذای کامل محسوب می‌شود و هر 100 گرم انگور تازه حاوی 69 کیلوکالری انرژی، 18.1 گرم کربوهیدرات (15.48 گرم قند)، 0.9 گرم فیبر، 0.72 گرم پروتئین، 0.16 گرم چربی و 81 گرم آب است که هیدراتاسیون عالی فراهم می‌کند. ویتامین‌های کلیدی شامل ویتامین K (14.6 میکروگرم، 12% نیاز روزانه) برای انعقاد خون و سلامت استخوان، ویتامین C (3.2 میلی‌گرم، 4%) به عنوان آنتی‌اکسیدان و تقویت ایمنی، ویتامین B6 (0.086 میلی‌گرم، 5%) برای متابولیسم و سلامت اعصاب، ویتامین B1 (0.069 میلی‌گرم، 6%) برای انرژی‌زایی و ویتامین E (0.19 میلی‌گرم، 1%) برای جوان‌سازی پوست است.

مواد معدنی مهم در 100 گرم انگور شامل پتاسیم (191 میلی‌گرم، 6%) برای کنترل فشار خون و عملکرد عضلات، منیزیم (7 میلی‌گرم، 2%) برای آرامش اعصاب، آهن (0.36 میلی‌گرم، 2%) برای خون‌سازی، کلسیم (10 میلی‌گرم، 1%) برای استخوان‌ها، منگنز (0.071 میلی‌گرم، 3%) برای عملکرد آنزیم‌ها و فسفر (20 میلی‌گرم، 2%) برای سلامت استخوان و دندان است. ترکیبات فعال بیولوژیکی (فیتوشیمیایی) انگور شامل رزوراترول (50-100 میکروگرم در هر گرم پوست) است که 100 برابر بیشتر از شراب قرمز بوده و خواص ضدسرطان، ضدپیری و حفاظت قلبی دارد؛ آنتوسیانین‌ها در انگورهای تیره به عنوان آنتی‌اکسیدان قوی، بهبود بینایی و تقویت عروق عمل می‌کنند و فلاونوئیدها (کاتچین، کوئرستین) کلسترول را کاهش داده و ضدآلرژی هستند.

پلی‌فنول‌ها در انگورهای مسکادین بالاترین مقدار را دارند و الاژیک اسید آن ضدسرطان پروستات است. مقایسه انواع انگور نشان می‌دهد انگور سبز 67 کیلوکالری و آنتی‌اکسیدان متوسط، انگور قرمز 71 کیلوکالری و آنتی‌اکسیدان بالا، انگور سیاه 70 کیلوکالری و آنتی‌اکسیدان خیلی بالا، و انگور بی‌دانه 69 کیلوکالری و آنتی‌اکسیدان متوسط دارد. شاخص گلوکز (GI) انگور 45-59 است که برای دیابتی‌ها مناسب بوده و فیبر و پلی‌فنول‌ها جذب قند را کند می‌کنند.

فواید تغذیه‌ای اثبات‌شده شامل 81% آب برای هیدراتاسیون، گلیسمیک متوسط برای کنترل قند خون، رزوراترول برای افزایش طول عمر (مطالعات روی جوندگان)، پتاسیم بالا برای فشار خون طبیعی و فیبر محلول برای سلامت روده است. نکته طلایی این است که پوست و دانه انگور 80% آنتی‌اکسیدان‌ها را در خود جای داده‌اند، بنابراین مصرف کامل میوه (با پوست) توصیه می‌شود. منابع این اطلاعات شامل USDA، ویکی‌پدیا و مطالعات PubMed است.

مطالبی که پس از خواندن این مطلب، به آن‌ها نیاز خواهید داشت:

طبع کاهو

طبع طالبی

طبع پرتقال