طبع و خواص سماق
طبع سماق
طبع سماق در طب سنتی چیست؟ یا سماق طبع گرم دارد یا سرد؟ سُماق، گیاهی با کاربردهای گوناگون پزشکی، صنعتی، خوراکی و آیینی است. سماق درختچه‌ای است با گل‌های کوچک و میوه‌هایی به اندازۀ عدس، قرمزرنگ، چسبناک و ترش‌مزه گه مزه ترش سماق آن را در زمرۀ چاشنی‌هایی قرار داده که در انواع خوراک‌ها استفاده می‌شود.
عنواین مهم این مطالب:
- سماق چیست
- سماق در طب سنتی
- طبع سماق
- خواص سماق
- سماق و درمان اسهال
- مضرات سماق
بسیاری ازما با شنیدن نامش یاد كباب می افتیم، حتی طعم كباب زمانی لذیذتر می‌شود كه با سماق همراه شود و اصلا بدون سماق، كباب معنی ندارد. این چاشنی و طعم دهنده‌ی غذا، سرشار از خاصیت است و در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها كاربرد دارد.
سماق به عنوان چاشنی و عطردهنده به کار می‌رود. سماق پلو، قلیه سماق، و سماق پلو با کباب تابه‌ای از جمله خوراک‌هایی است که در عهد صفوی مصرف می‌شده و امروزه نیز رایج است.
اما بهترین و لذیذترین غذایی که با سماق درست می‌شود، آش سماق است. در کتاب «کارنامه» تألیف حاجی محمدعلی باورچی بغدادی که آشپز یکی از بزرگان روزگار خود بوده و این اثر را در سال 927 ق. هنگام سفر به اردبیل نگاشته است روش پخت آش سماق را شرح داده است.
پایۀ اصلی آش سماق همان شیره یا چکیدۀ سماق است. این آش را سماق‌با یا تُتماج نیز می‌گویند.
سُماق در زبان انگلیسی به Sumac معروف است اما نام علمی آن Rhus coriaria می‌باشد که از راسته افراسانان است. سماق درختچه ایست کوهستانی که میوه‌های خوشه‌ای دارد و میوهٔ آن پس از کوبیده شدن به عنوان چاشنی، همراه با غذاهایی همچون کباب استفاده می‌شود، طعم سماق به ترشی نزدیک است.
سماق یکی از اجزای اصلی سفره هفت سین ایرانیان است و در یونان باستان از چوب سماق به جهت رنگ‌آمیزی پارچه‌های پشمی استفاده می‌شده و در کشور ایتالیا از این گیاه برای رنگ دادن به چرم نیز استفاده شده است.
سماق چیست
سماق گیاهی است از رده دولپه‌ای‌ها جدا گلبرگ که سردسته ٔ تیره سماقیان می‌باشد. این گیاه کوچک به شکل درخت یا درختچه است و برگ‌هایش متناوب و مرکب و شانه‌ای است. گل‌هایش کامل و دو جنسی و در برخی گونه‌ها گل‌های نر و ماده از هم جدا هستند. میوه این گیاه سفت و ترش مزه و قابض است و گَرد میوهاش ترش و خوش طعم و جهت چاشنی غذا به کار می‌رود.
سماق در غرب آسیا و شرق آفریقا و آمریکای شمالی می‌روید. این گیاه در ایران در شازند، تبریز، اردبیل، شمیران، تفرش، خراسان، شیراز، رودبار، هوراند، سردشت و اقلید می‌روید. جنگل سماق در کوه‌های شهر شازند، کوه‌های مجاور روستاهای عبدالله کندی و القناب در استان اردبیل واقع شده‌است.
طبق اعلام کارشناسان کشاورزی سماق تولیدی گناباد از بهترین گونه‌های موجود در دنیاست و قابلیت صادراتی دارد.
سماق ثمر درختى است به اندازه عدس و گاهی بزركتر و گاهی كوچكتر و پهن‌تر از آن و در خوشه مانند خوشۀ حبه الخضرا و بر روی دانه‌های سماق پوست نازکی است که طعم آن ترش است. درخت یا درختچه سماق به اندازه درخت انار و بعضا بزركتر از آن است.
برگ درخت سماق بلند و کمی سرخ رنگ و کرکدار است. سماق دو نوع مى‌باشد بستانی و جبلی که بیشتر در شهرهای سردسير می‌روید بهترين نوع سماق، سماقی است که رنگ آن سرخ باشد و پر گرد و ترش و خوش طعم باشد، قدرت و قوت سماق پس از برداشت تا سه سال باقی مى‌ماند.
فواید سماق
- مفید برای درد دندان
- تحریک‌کننده اشتها
- تقویت کننده لثه
- پاک‌کننده معده
- دارای خاصیت آنتی بیوتیکی
- ادرارآور
- برطرف‌کننده تب
- برطرف‌کننده نقرس و رماتیسم
- تصفیه کننده خون
سماق در طب سنتی
سماق عربی شده‌ی سماک پارسی است در تاجیکستان به آن تتوم یا سمارق تتوم می‌گویند، سماق در قدیم سماک تلفظ می‌شده و ریشهٔ واژه، سُمّاق سریانی است. در کتاب‌های قدیم سماق را سماقيل و طمطم و تمتم می‌نامیدند و به هندى آن را تترك و تمانير و تنزيك می‌گویند.
حکما و قدمای طب سنتی با بررسی در خواص سماق به این موضوع به درستی پی برده بودند که سماق خواص گندزدایی و ضد عفونی کننده و ضد میکروب داشته و برای همین پیشنهاد استفاده از سماق را به عنوان ماده ضد میکروب و عفونت در غذاها می‌دادند.
در طب مردمی، آنچه بیش از همه نقش درمانی سماق را در میان مردم پراهمیت کرده است، ویژگی قابض بودن آن است که آن را برای انواع اسهال و ناراحتی‌های روده‌ای تجویز می‌کنند. و حتی بهترین غذا برای مبتلایان به اسهال را بعد از کته با ماست، کته با سماق می‌دانند.
از نظر اهالی تهران قدیم، درمان مزاج گرم، خاصیت منحصر به فرد سماق است؛ چنان‌که مردم تهران سدۀ ۱۳ قمری گفته‌اند: معده‌های گرم را چیزی که قوت می‌بخشد، آبلیمو و سماق و تمرهندی و بهی است.
طبع سماق
سماق طبعش گرم است یا سرد؟ اکثر ما زمانی که اسم سماق به گوشمان می‌رسد، به یاد کباب می افتیم. چراکه ما از این ادویه اغلب در کنار کباب استفاده می‌کنیم. اما اگر خواص درمانی و فواید آن را بدانیم بی شک دیگر از این گیاه پرخاصیت غافل نخواهیم شد.
مزاج یا طبع سماق سرد و خشک است و برای افراد گرم مزاج بسیار مفید می باشد. از منظر طب سنتی ایرانی طبیعت سماق سرد و خشک در درجه دوم است و سردی برگ آن کم‌تر از دانۀ آن است.
خواص سماق در طب سنتی
سماق استفراغ و تهوع و اسهال‌های صفراوی و دیسانتری و خونریزی‌های عادی لثه و زیادی ادرار را از بین می‌برد. گردی که روی سماق است را تراب سماق می‌گویند، این گرد بسیار قابض است یعنی خاصیت جمع کنندگی دارد و با اندکی تلخی همراه است که برای قطع اسهال‌های مزمن و رطوبت‌های رحم مفید است.
همچنین ترکیب گرد سماق با ادویه مناسب دیگر برای تقویت و استحکام لثه و زخم‌های کهنه دهان و درمان آفت دهان و درد دندان کرم خورده و چشم درد سودمند است. بر اساس منابع طب ایرانی، آشامیدن سماق با آب برای خونریزی از گلو و بینی (خونریزی های فوقانی) مناسب است.
سماق برای اشخاص گرم مزاج اشتها آور خواهد بود. سماق ضد قارچ و رفع کننده عفونت است، برای همین غرغره با دمکرده یا نقوع سماق برطرف کننده و درمان کننده درد گلو است. ضماد کرن یا ماسک سماق بر پیشانی خون دماغ را بند می‌آورد.
سماق سائیده همراه با آب سرد مانع خونریزی می‌شود و نیم کوفته آن با زیره و آب سرد استفراغ‌های شدید را معالج است و برای کسی همیشه قی می‌کند و غذا در معده‌ی او نمی‌ماند بسیار مفید است.
خواص سماق برای معده
سماق گونه‌های مختلفی دارد، ولی به نظر می‌رسد خواص آن‌ها مشابه باشد. بهترین نوع سماق دارای رنگ قرمز تیره و یا بنفش است. سماق مقوی و پاک کننده و تمیزکننده معده و روده‌ها و مانع ریخته شدن صفرا به معده و روده‌ها است. همچنین ترکیب کردن سماق با انیسون برای معده‌های سودایی کاربرد خوبی دارد.
می‌توان گفت همراه کردن سماق با برنج، برای افرادی که دچار دلپیچه و احیانا اسهال هستند و افرادی که میخواهند معده خود را دباغی یا پاکسازی کنند بسیار عالی است. پختن گوشت با سماق ریشه در تأثیر آن بر رفع اثرات آزاردهندۀ گوشت بر دستگاه گوارش دارد. بنابراین، در تهیۀ انواع خوراک گوشتی، سماق همواره نقش فعالی داشته است.
سماق و درمان اسهال
سماق در درمان بیماری‌های گوارشی موثر است و حتی خاصیت ضد اسهالی دارد. همراه کردن سماق با زردۀ تخم مرغ و گشنیز خشک اسهال بسیار سخت را بند می‌آورد. سماق در ترکیب با سایر ادویه برای انواع اسهال و کم کردن زیادی ادرار مفید است.
سماق قابض است و حالت قبض و جمع کنندگی دارد. بنابراین کسانیکه دچار اسهال هستند می‌توانند از جوشیده و دم کرده سماق یا افزودن آن به غذا برای بهبود اسهال استفاده کنند. اگر همراه با برنج باشد می‌تواند برای بند آورندگی اسهال مفیدتر باشد چون برنج هم کمی حالت جمع کنندگی دارد. برای این منظور پیشنهاد می‌کنیم چلو سماق مصرف کنید.
مضرات سماق
میوه تازه و نرسیده سماق سمی است و خوردن سماق تازه ممکن است باعث مسمومیت شود، بنابراین بهتر است سماق خشک را مصرف نمود. به دلیل اینکه طبع سماق سرد است، افراد سرد مزاج بایذ در مصرف آن حد اعتدال را رعایت کنند. همچنین مصرف بیش از حد سماق می‌تواند مسمومیت زا باشد. سماق را باید به دور از نور مستقیم خورشید نگهداری نمایید تا خواص آن حفظ شود.
نظرات بازدیدکنندگان