خواص کنجد و روغن کنجد

عناوین مهم این مطلب:

• کنجد چیست
  
• طبع کنجد
  
• خواص کنجد
• مضرات کنجد
• طبع روغن کنجد
• ارده چیست

کنجد اسم فارسی سمسم است، دانه‌ای است معروف که از آن روغن می‌گیرند به لغت حبشه‌ای جلجلان و در زبان هندی به آن تِل می‌گویند. بهترین نوع کنجد، کنجد سفید است که تازه و چرب و رسیده باشد، قوت و خواص کنجد تا دو سال باقی می‌ماند.

کنجد گیاهی است از رده دولپه‌ای‌های پیوسته گلبرگ که سردسته تیره کنجدها است. این گیاه یک ساله‌است و ارتفاعش بالغ بر یک متر است. دانه کنجد از گیاه کنجد گرفته می‌شود و یکی از قدیمی ترین گیاهان روغنی در جهان محسوب می‌شود.

بسیار مقاوم است و می‌تواند در انواع شرایط آب و هوایی رشد کند. دانه‌های کنجد بسیار کوچک هستند، حدود 2 میلی متر عرض و 3 تا 4 میلی متر طول دارند.

دانه کنجد از قدیمی ترین گیاهان روغنی در جهان است.

در اكثر شهرها نانوایان کنجد پوست کنده را بر روى نان مى‌پاشند و مردم از آن حلوا مى‌سازند و روغن آن كه در زبان عربی دهن الحل نام دارد بسیار معروف است و در ساخت اكثر انواع روغن‌، پایه‌ی اصلی ساخت روغن است. مانند روغن بنفشه با پایه کنجد، همچنین در ترکیب بسیاری از مرهم‌های سنتی نیز جزی اصلی است.

خاصیت کنجد این است که زود متغير و متكرج و فاسد نمى‌شود چراکه لزوجت و غلظت خاصی دارد. دانه کنجد خصوصا وقتی كه پوست گرفته نشده باشد دير فاسد می‌شود، اما کنجد پوست گرفته شده به نسبت پوست گرفته نشده زودتر فاسد می‌شود.

کنجد چاق کننده، ملین پوست و نرم کننده خشونت حلق است.

کنجد به انگلیسی

دانه‌‌ی کنجد از باستانی‌ترین دانه‌های خوراکی‌ است. در واقع گیاه کنجد کُهن‌ترین گیاهی است که به‌خاطر دانه‌ و روغن کشت در تاریخ کشت می‌شده است. کنجد در فرهنگ سرزمین‌های شرقی، مدیترانه‌ای و آفریقایی، ارزش بالایی دارد و هزاران سال است که برای خوش‌طعم کردن غذا، تهیه‌ی روغن‌ و... از آن استفاده می‌شود.

ترجمه کلمه و یا عبارت یا اصطلاح کنجد در انگلیسی sesame است و در زبان عربی السِّمْسِم، الزلنجان یا الجلجلان نامیده می‌شود.

طبع کنجد

طبیعت یا طبع کنجد در آخر اول گرم و تر و با رطوبت لزجه و در دوم گرم و تر نیز گفته‌اند. به عبارت ساده‌تر از منظر مکتب طب سنتی ایرانی طبع کنجد گرم و تر است.

​خواص کنجد

خاصیت بازکنندگی از خواص کنجد است، کنجد صالح الكيموس و قليل الغذا و چاق کننده و ملين صوت و نرم کننده خشونت حلق و مصلح اخلاط سوخته و مواد سوداوی و ملين روده‌ها و مقعد و تحلیل برنده ورم‌های گرم است.

آشاميدن آن با شراب جهت بهبود گزش عقرب و افعى مفید است. اگر کنجد را با هموزنش شكر و خشخاش و مغز بادام پوست گرفته مخلوط کرده و هر روز از مجموع آن حدود 30 گرم میل کنید برای فربه نمودن بدن و تقويت قوای جنسی بسیار موثر است.

کنجد مصلح اخلاط سوخته و مواد سوداوی و ملین روده‌ها است.

شيرۀ كوبيدۀ کنجد همراه با نبات برای رفع سوزش معده و مرى و ترش کردن و دفع رطوبت معده‌ی سوداوى و سوزش ادويۀ و خلط گرم و نرمی معده و روده و دفع سنگ کلیه به شرط مداومت بر مصرف آن بسیار مفید است.

خوردن مقداری کنجد با مقداری گردو سوخته جهت قطع خون بواسير ​​مجرب است و آشاميدن جوشانده کنجد همراه با نخود مدر حيض و مسقط جنين است. اگر ۱۰۰ گرم آب جوشانده شده کنجد را با شراب و شربت مويز و روغن كنجد و مقداری انيسون ناشتا بنوشند برای رفع خارش دموى و بلغمی و خشونت پوست و شقاق بسیار مجرب دانسته‌اند.

همچنین همراه کردن کنجد با بزر كتان برای تقويت قوه باه یا قوای جنسی و افزایش مقدار منی بسیار نافع است. در ضمن آشاميدن کنجد سائيدۀ شده با شراب جهت رفع قولنج و گزیدگی مار هم موثر است.

مرهمی که از کنجد ساخته شود، جراحات حاصل از سوختگی را درمان می‌کند.

ساختن ضماد، مرهم یا پماد کنجد و پوشاندن بدن با آن، تحلیل برنده ورم‌ها و نرم کننده پوست، رفع کننده آثار سياهی و خالکوبی و برطرف کننده قولنج و قولون و گزیدگی مار و جراحات حاصل از سوختگی با آتش است. همچنین ضماد کنجد بعد از سوختگی مانع آب افتادن پوست و تسكين درد و رنج آن می‌شود.

محلول آب برگ کنجد باعث بلندی و سیاهی مو و رفع کننده جوش‌های سوداوى سر می‌شود و ضماد جوشانده آن با شراب جهت تحليل ورم چشم و ضربان آن نافع است. هر گاه ریشۀ گیاه کنجد را در آب بجوشانند و سر و مو را با آن بشویند باعث درازی و سیاهی مو و رافع نموست و ابريۀ آن می‌شود.

مضرات کنجد

از معایب و مضرات کنجد این است که دیر هضم است لذا برای برطرف کردن عوارض هضم سنگین آن، بهتر است کنجد را بريان نموده و با عسل يا مُرى و آبکامه میل کنند چراکه این کار باعث افزایش سرعت عبور کنجد از معده می‌شود، یعنی ترکیب کردن کنجد با موارد ذکر شده باعث می‌شود زودتر از معده عبور کند.

همچنین خوردن کنجد با پوست موجب بدبوئی دهان و سردرد می‌شود که مصلح آن عسل است.

روغن کنجد

روغن کنجد یک روغن گیاهی خوراکی است که از دانه کنجد گرفته می‌شود. علاوه بر این که به عنوان روغن پخت و پز استفاده می‌شود، به عنوان تقویت کننده طعم در بسیاری از غذاها هم استفاده می‌شود. روغن کنجد یکی از قدیمی‌ترین روغن‌های شناخته شده در جهان است.

از نظر تاریخی، کنجد بیش از 5000 سال پیش به عنوان یک محصول مقاوم در برابر خشکسالی کشت می‌شده و در جایی که سایر محصولات رشد نمی‌کردند، قادر به رشد بوده و احتمالاً حدود 2500 سال قبل از میلاد به بین النهرین صادر شده است.

اگر روغن کنجد را از کنجد پوست نگرفته تهیه کرده و سرخ کنند دهن الحلّ نامیده می‌شود.

روغن کنجد در زبان انگلیسی Sesame oil در زبان عربی شیرج، دُهُن الجلجلان، دهن السمسم و دهن الحل نام دارد. روغن کنجد نوعی روغن خوراکی است که از دانه‌های کنجد بدست می‌آید. این روغن علاوه بر آنکه در جنوب هندوستان در آشپزی کاربرد دارد، در آشپزی چینی، کره‌ای، ژاپنی، خاورمیانه و جنوب‌شرقی آسیا به‌عنوان طعم‌دهنده بکار می‌رود و رایحه و مزه‌ای منحصربه‌فرد دارد.

اگر روغن کنجد را از کنجد پوست نگرفته تهیه کرده و سرخ کنند دهن الحلّ نامیده می‌شود که خاصیت لزوجت یا چسبندگی زیادی دارد اما چنانچه روغن کنجد را از کنجد پوست گرفته و بریان شده تهیه کنند چسبندگی کمتری خواهد داشت.

اما چنانچه کنجد را نرم بكوبید و یا در ظرفی با آب مخلوط کنند و خوب به هم بزنند تا گرم شود و روغن آن جدا شود، روغن حاصل به دست آمده از این روش دارای رطوبت بیشتری است.

طبع روغن کنجد

دانه کنجد یکی از اولین محصولاتی است که از آن برای روغنگیری استفاده شده است. روغن کنجد از اسیدهای چرب زیر تشکیل شده است: اسید لینولئیک(41٪)، اسید اولئیک (39٪)، اسید پالمیتیک (8٪)، اسید استئاریک (5٪) و مقادیر ناچیزی از اسید‌های چرب دیگر... روغن کنجد از بهترین روغن‌های گیاهی سالم و از پر مصرف‌ترین‌ روغن‌ها در دنیا است‌. از منظر طب سنتی ایرانی طبیعت یا طبع روغن کنجد گرم و تر است و تا هفت سال قوت آن باقی مى‌ماند.

خواص روغن کنجد

آشاميدن روغن کنجد با ادويه‌ی مناسب بازکننده گرفتگی‌ها، ملين، مرطوب کننده، چاق کننده و رفع کننده احتراق حادث از خلط گرم است. همچنین خواص این روغن در بهبود تنگی نفس و سرفه‌های خشک و زخم‌های ریه و تشنج ناشی از خشکی قويتر از دانه كنجد است.

قطره جوشانده آن همراه با فلفل سفيد و مصطكی برای باز کردن گرفتگی گوش و ساختن ماسک آن با سفيدۀ تخم مرغ برای تحليل ورم‌های چشم و غير آن و مخلوط با روغن زيتون و زردۀ تخم‌مرغ برای رفع ورم چشم و با بزر قطونا برای زبری پوست و خارش بدن و سوختگی آتش و جراحتى كه از نوره ایجاد شده باشد مفید است.

روغن کنجد برای نيكوئی و براقی و نرمی پوست صورت بسیار مفيد است.

ماليدن قيروطی یا مرهمی که با روغن کنجد تهیه شده باشد بر صورت برای نيكوئی و براقی و نرمی پوست صورت بسیار مفيد است. همچنين روغن‌مالی کردن مكرر بدن و انداختن پارچۀ آغشته به روغن کنجد بر عضو و يا اعضا برای زخم جدرى که نوعی از آبله است و عبارت است از دانه های ریز قرمزرنگی است که سر آنها سفید است و در تمام یا بیشتر بدن پراکنده میشود و آن را نقطه دار میسازد مفید است

مضرات روغن کنجد

روغن کنجد برای افراد سوداوى مزاج مضر است و همچنین این روغن دیر هضم و سست کننده معده و قريب الاستحاله به خلط صفرا و در صورتی که مغز ضعیف باشد باعث آسیب به آن می‌شود. مصلح روغن کنجد جوشانيدن آن با پياز و يا همراه کردن آن با اندكی خمير و آشاميدن آن با آب‌ليمو و آبكامه و امثال آن است. بدل یا جایگزین روغن کنجد، روغن بادام شيرين است.

ارده چیست

چنانچه کنجد پوست گرفته‌ی بریان شده را سائيده یا بکوبند و روغن آن را خارج نکنند در فارسی به آن ارده و در عربی رهشی می‌گویند. از ارده بیشتر برای وعده غذایی صبحانه استفاده می‌شود تا انرژی لازم را برای تمام تامین کند. این ماده غذایی مقوی فاقد هر گونه افزودنی، اعم از شیمیایی و غیرشیمیایی و صددرصد طبیعی است. ارده را با عسل یا شیره یا دوشاب مخلوط می‌کنند.

منابع:

مخزن الأدويه دائرة المعارف خوردنیها و داروهای پزشکی سنتی ایران (طبع قدیم) صفحه 516

مطالبی که پس از خواندن این مطلب، به آن‌ها نیاز خواهید داشت:

طبع سماق

طبع کاسنی

روغن حیوانی چیست