سکنجبین چیست و چه خواصی دارد؟ شربت سکنجبین برای چی خوبه؟ طبع سکنجبین گرم است یا سرد؟ انواع سکنجبین در طب سنتی کدام است؟ اگر به دنبال جواب برای این سوال‌ها هستید، به شما مژده می‌دهیم که مطلب پیش روی شما پاسخ‌های کامل و مستندی برای آن‌ها دارد. پس با ما همراه باشید:

عنواین مهم این مطلب:

• شربت سکنجبین چیست
• فواید سکنجبین
  
• سکنجبین با کاهو
• سکنجبین مصلح چیست
• مضرات سکنجبین
• چگونه شربت سکنجبین درست کنیم
• طرز تهیه سکنجبین ساده
• طرز تهیه شربت سکنجبین با شکر

سکنجبین عربی شده‌ی سکنگبین و مرکب است از سِک به معنی سرکه و اَنگُبین به معنی شهد، این ترکیب در زمان‌های گذشته به روش‌های مختلفی تهیه می‌شده اما در حال حاضر به‌ جای شهد از قند یا شکر سفید استفاده می‌کنند.

شربت‌های اصیل و طبی ایرانی ​جایگزین مناسبی برای انواع نوشابه‌های امروزی یا دیگر نوشیدنی‌های صنعتی هستند، این شربت‌ها علاه بر طعم خوب و گوارا سرشار از خاصیت و فواید بیشماری برای سلامتی هستند.

شربت در کتب طب سنتی ایران اینگونه تعریف شده: آب میوه‌ها و یا داروها و گلهای تر و خشک که در آب خیسانیده و جوشانیده با شکر و یا عسل قوام بیاورند را شربت گویند.

سکنجبین نوعی "اکسیر گیاهی" یا شربت جادویی خوش طعم و گوارا است.

برخی از شربت‌های معروف چون شربت غوره، شربت سکنجبین، شربت زوفا، شربت تمرهندی، شربت جلاب، شربت بادرنجبویه، شربت بیدمشک، شربت بنفشه، شربت نعناع، شربت نیلوفر، شربت گل گاوزبان، شربت خشخاش، شربت عناب و شربت صندل دارای مصارف پزشکی و درمانی هستند.

سكنجبين چیست

ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ‌ﻫﺎ از اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻢ دارویی در ﻃﺐ سنتی اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﺮﻛﻪ و ﻋﺴﻞ ﻳﺎ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺟﺰای ﭘﺎﻳﻪ و اﻧﻮاع اﺟﺰای اﻓﺰودنی دﻳﮕﺮ در ﺗﻬﻴﻪ آن اﺳﺘﻔﺎده می‌شده است. اﻳﻦ ﻓﺮآورده از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺐ سنتی دارای ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻓﺮاوانی در ﺣﻔﻆ ﺻـﺤﺖ اﻧﺴﺎن و درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎری‌ها اﺳﺖ.

سکنجبین عربی شده واژه پارسی سكنگبين است، اين واژه از دو كلمه «سِک» به معنای سركه و «انگبين» بـه معنای شهد یا عسل تركيب شده كه نشان دهنده نوع ترکیب‌های پايه مورد استفاده در ساخت انواع سکنجبین است. یعنی در اصل سکنجبین با عسل و یا شهد درست می‌شده و گاهی با اضافه کردن اجزای دیگر مانند عناب، آلبالو، پیاز عنصل، افتیمون و ... آن را تهیه می‌کردند.

در کتب حکما تا هزار و دویست و شصت نوع سکنجبین ذکر شده است.

همچنین در منابع مستند طب ایرانی از ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮاب سرکه یا شربت سرکه یاد شده است. به این معنی که سکنجبین یک نوع شکل دارویی مایع تهیه شده از سرکه است که در فرآیند تهیه انواع شربت به عنوان جزء پایه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در یونان ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ "اودرﻣﺎلی" گفته می‌ﺷﺪه و نوعی از آن که اختصاصا از ﺳﺮﻛﻪ و ﻋﺴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ می‌شده به "اﻛﺴﻮﻣﺎلی" ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده و به نظر می‌رسد که واژه "Oxymel" که اﻣﺮوزه در زﺑﺎن انگلیسی ﺑﺮای نامیدن سکنجبین به کار می‌رود از این واژه گرفته شده باشد.

در برخی از منابع فيثاغورث به عنوان اولين سازنده و پايه‌گذار شربت سکنجبین معرفی شده است.

فواید سكنجبین

از دﻳﺪﮔﺎه ﺣﻜﻤﺎی ﻃﺐ سنتی، ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﺎﻓﻆ ﺻﺤﺖ و سلامت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻮع ﺳﺎده سکنجبین ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺪن‌ها اﺳﺖ و ﻋﻨﻮان ﻣﻮاﻓﻖ ﺟﻤﻴﻊ اﻣﺰﺟﻪ یا موافق و متناسب با تمام مزاج‌ها به آن داده ﺷﺪه اﺳﺖ. این اکسیر گیاهی دافع صفراست و صفرای اضافی بدن را خارج می‌کند، سکنجبین از عسل و سرکه ساخته می‌شود که نفوذ غذا را به سلول‌های بدن افزایش می‌دهد.

شيخ الرييس ابوعلی سينا سکنجبین را دستاورد حکمای پارسی می‌داند كه از اين طريق به يونانی‌ها رسيده است.

عمده خاصیت سكنجبين ساده، درمان بيماری‌های با غلبه گرمی و خصوصاً غلبه گرمی و خشكی است. همچنين در مورد اثرات عمومی سكنجبين‌ اشاره شده كه تشنگی را برطرف می‌كند، باعث سكون صفرا می‌شود، كام و دهان را مرطوب نگه می‌دارد و گرفتگی‌ها داخلی را باز كرده، اخلاط رقيق را توسط ادرار از رگها بيرون می‌كند و چه بسا می‌تواند طبع را نرم و باعث اسهال شود.

اگر سکنجبین با تخم کاسنی و کمی گلاب مخلوط شود، نوشیدنی پرفایده‌تری خواهد شد، خصوصا برای افرادی که طبع گرم دارند یا کسانی که مبتلا به نفخ هستند منافع زیادی دارد، اما برای مبتلایان به زخم معده توصیه نمی‌شود.

خواص طبی سكنجبين

شربت سکنجبین یک داروی مُفَتح سدد است، یعنی گشاینده‌ی گرفتگی‌ها یا داروی بازکننده عروق بدن است. سکنجبین یک داروی مُقطع اخلاط لزجی است که به سطح و جدار مجاری بدن می‌چسبد و اسباب انواع گرفتگی‌ها و غیره را فراهم می‌کنند، یعنی سکنجبین دارای قدرت تکه تکه کردن (تقطیع) مواد لزجی است که به سطح و جدار مجاری می چسبند و سبب انسداد مجاری می شوند.

سکنجبین یک داروی مُلطف است، یعنی مواد غلیظ را لطیف می‌کند. شربت سکنجبین یک داروی تغلیظ کننده مواد رقیق است، همچنین سکنجبین یک داروی تسکین دهنده حدت خلط خون و خلط صفرا است و یک فرآورده بسیار موثر در رفع تشنگی به شمار می‌رود. در کسانی که رطوبت از ریه آنها به سختی و با سرفه شدید خارج می‌شود، مصرف سکنجبین یک تسهیل کننده خروج خلط است، البته در این مورد لازم است با پزشک خود مشورت نمایند.

بهتر است سکنجبین را با یخ یا وسیله دیگری مانند یخچال سرد نکرد.

حکیم جرجانی سكنجبين را مولد خون لطيف دانسته و ذكر می‌كند كه سكنجبين خلط‌ها را لطيف و سينه را پاك كرده و گرفتگی کبد و طحال را باز می‌کند. عقيلی خراسانی در ذكر خواص شربت سكنجبين، آن را در ساكن كردن خلط صفرا به خصوص زمانی كه خنک نوشيده شود موثر دانسته و ذكر كرده كه اگر در معده و روده‌ها رطوبتی باشد آن را نضج داده و با اجابت طبع دفع می‌‌كند. همچنين از نظر وی، سكنجبين بسیار موافق كبد است و سده یا گرفتگی کبد را باز می‌کند.

 سکنجبین داروی گشاینده‌ی گرفتگی‌ها یا داروی بازکننده عروق بدن است.

خواص سكنجبين در بهار

حکیم عقيلی خراسانی از برجسته‌ترین علمای طب ایرانی یکی از تدابير حفظ تندرستی در بهار را خوردن سكنجبين می‌داند. محمد بن زکریای رازی هدف استفاده از سکنجبین را چنین ذکر کرده: يكی رفع تشنگی و ايجاد سردی و ديگر تلطيف مزاج و تقطيع اخلاط و فرونشاندن گرمی و جلای معده به عنوان اموری كه در حفظ صحت انسان نقش مهمی دارند.

همچنين وی در رساله اختصاصی كه در آن فوايد شربت سكنجبين را بيان كرده، يكی از مهم‌ترین عوامل حفظ سلامتی را جلوگيری از بسته شدن رگها در بدن می‌داند و براي سكنجبين به جز افعال و خواص اشاره شده خاصيت باز كردن رگها بدون ايجاد گرمی را نيز شرح می‌دهد.

سكنجبين با کاهو

خوراکی‌های سنتی همچنان مورد علاقه بسیاری از ماست. یکی از این خوراکی‌ها سکنجبین است که در گذشته هم مورد توجه حکمای طب سنتی و هم مورد قبول مردم بوده است. اگر از مادربزرگ‌هایتان بپرسید حتما طرز تهیه آن را به خوبی می‌دانند، ما هم در ادامه مطلب طرز تهیه شربت سکنجبین را شرح دادیم.

ترکیب کاهو با سکنجبین نیکوترین اثر را در اعتدال و لینت مزاج دارد.

تجربه‌های گذشته نشان داده که مصرف سکنجبین با کاهو در فصل بهار خواص درمانی بی نظیری دارد و از بروز برخی از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. کاهو یک سبزی مغذی است و طبیعت سرد و تر آن از خشکی و گرمی مزاج می‌کاهد و ترکیب آن با سکنجبین نیکوترین اثر را در اعتدال و لینت مزاج دارد.

همچنین از منظر طب سنتی ایرانی کاهو جزء مواد غذایی است که علاوه بر خاصیت غذایی خاصیت دارویی نیز دارد. طبیعت یا طبع کاهو نیز سرد و تر است و مصرف زیاد و مداوم آن امکان ابتلا به سوء مزاج سرد و تر را افزایش می‌دهد. برای همین از دوران کهن طبق تجویز حکما برای از بین بردن اثرات سوء کاهو، آن را با سکنجبین ترکیب می‌کردند.

خواص کاهو سکنجبین

• دفع رطوبت‌های زاید از معده و روده‌
  
• اعتدال و لینت مزاج
• رفع یبوست
• رفع گرفتگی عروق
• کاهش حرارت کبد
• رفع تشنگی
• رهایی از رخوت و سستی

سکنجبین مصلح چیست

شربت سكنجبين علاوه بر كاربرد مستقيم در حفظ سلامتی يا درمان بيماری‌ها، به عنوان مصلح برخی مفردات مانند رطب، رازيانه، اسطوخدوس و برخی داروهای ديگر نيز مورد استفاده قرار می‌گيرد.

بدين ترتيب كه وقتی فرد بيماری به علت نوع بيماری خود نيازمند مصرف داروهای خاصی مانند اسطوخودوس است ممكن است به علت كيفيت گرم خود يـا ساير خصوصيات، برای او عوارضی را ايجاد كند، مصرف همزمان سكنجبين با داروی مذكور به عنوان مصلح آن دارو از بروز عوارض نامطلوب پيشگيری می‌كند.

مضرات سکنجبین

مصرف سكنجبين نيز دارای محدوديت‌هايی است، برای مثال مصرف شربت سکنجبین بر روی برخی مزاج‍ها مانند مزاج اطفال اثر مسهلی از خود نشان می‌دهد و سبب اسهال می‌شود. همچنين مصرف طولانی مدت آن در بيماری‌های سرد اعضايی مانند رحم، معده و تارهای عصبی مضر اسـت و این عوارض در سرد مزاج‌ها بيشتر بوده و با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد.

انواعی از سكنجبين كه مزه ترش آنها غلبه دارد باعث تحريك سرفه شده و به ريه آسيب ميزند، همچنین سکنجبین ترش در برخی افراد که در امعا مشکل دارند ممکن است باعث سحج امعا یا زخم روده شود...

در مضرات سکنجبین غیرترش گفته‌اند مضر کسی است که سرفه دارد و نیز مضر افرادی است که در دستگاه گوارش زخم دارند، همچنین کسانی که مبتلا به بیماری آبله و حصبه یعنی سرخک هستند از مصرف سکنجبین زیان می‌بینند.

طرز تهیه انواع سکنجبین

سكنجبين با داشتن دو جزء با كيفيت‌های سرد و گرم، توانايی آن را دارد كه با تغيير در نسبت‌های آن متناسب با هر نوع مزاجی تهيه شود. همچنين می‌توان با افزودن انواع گياهان معطر و خوش‌ طعم همانگونه كه در منابع طبی ذكر شده، انواع متنوعی از اين نوشيدنی را برای ذائقه‌ها و مزاج‌های مختلف تهيه كرد.

در فصل گرم و تابستان توصیه می شود سکنجبین را با آب سرد بنوشند تا تشنگی را تسکین و شدت تب را بشکند.

با عنايت به اين نكته كه بيشتر نوشيدنی‌های رايج در بازار ريشه در فرمولاسيون‌های غيربومی دارند و بيشتر حاوی مواد شيميايیی و محرک بوده و تناسبی با وضعيت جسمی و روحی دوران جوانی ندارند، سكنجين با خواص اعجاب انگیزش، نوشيدنی بسيار مناسبی برای اين دوره سنی است و با توجه به خواص ضد صفرای اين فرآورده، می‌توان از آن در حفظ صحت جوانان بـه خصوص جوانـان گرم مزاج و به خصوص با هدف كاهش آسيب‌های اجتماعی ناشی از جوشش گرمی در اين گروه سنی بهره‌های فراوان برد.

در زمستان و هوای سرد بهتر است سکنجبین را نیم گرم استفاده کرد.

طرز تهیه سکنجبین ساده

ﺟﺰء ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﻫﻤﺎن ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﺳﺎده اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﺟﺰء ﺷﻴﺮﻳﻦ و ترش ساخته می‌شود. روش ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﺳﺎده در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﺣﺪی ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ، ولی ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺮﻳﻦ روش ﺳﺎﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ:

اﺑﺘﺪا ﻳﻚ ﺟﺰء ﺳﺮﻛﻪ، دو ﺟﺰء ﻋﺴﻞ و ﭼﻬﺎر ﺟﺰء آب را در ﻳﻚ ﻇﺮف رﻳﺨﺘﻪ و ﺑﺎ ﺣﺮارت ﻣﻼﻳﻢ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه و ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻒ آن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻳﺎ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮام ﺑﻴﺎﻳﺪ. ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ‌ﻫﺎی ﺳﺮﻛﻪ و ﻋﺴﻞ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ ﺳﺎده ﺑﺎ ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻬﻴﻪ میﺷﻮد ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد و ﻧﺴﺒﺖ آﻧﻬﺎ میﺗﻮان اﻧﻮاع مختلفی از سکنجبینﻫﺎ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد.

با ﺗﻨﻮع در ﻣﻮاد تشکیل دهنده اﺟﺰاي ﭘﺎﻳﻪ سنکنجبین میﺗﻮان سکنجبینﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت تهیه کرد. همان طور که گفتیم ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ دارای ﻳک ﺟﺰء ﭘﺎیه ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻳک ﺟﺰء ﭘﺎیه ﺗﺮش اﺳﺖ ﻛﻪ میﺗﻮان ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ ﺗﺮش، از اﻧﻮاع سرکهﻫﺎی اﻧﮕﻮری، ﺳﺮﻛﻪ ﺳﻴﺐ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺮﻛﻪﻫﺎ و ﻳﺎ از ﺗﻤﺮ ﻫﻨﺪی، آب ﻟﻴﻤﻮ، آب ﻧﺎرﻧﺞ و ﻏﻴﺮه اﺳﺘﻔﺎده کرد. ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺰ میﺗﻮان از ﻋﺴﻞ، ﺷﻜﺮ ﺳﺮخ، ﺷﻜﺮ ﺳﻔﻴﺪ و اﻣﺜﺎل آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد.

طرز تهیه سکنجبین با شکر

اما چگونه شربت سکنجبین درست کنیم؟ طرز تهیه سکنجبین با شکر و نعنا خشک به این صورت است که یک لیوان سرکه انگور خانگی را با پنج لیوان شکر و پنج لیوان آب مخلوط کنید، بجوشانید تا به قوام شربت برسد، زمانی که شربت سرد شد، یک دسته کوچک نعناع خشک به این ترکیب اضافه کرده و تا ۲۴ ساعت صبر کنید، سپس شربت را صاف کنید.

به همین راحتی شربت سکنجبین ساده یا سکنجبین خانگی آماده می‌شود، روشی که ذکر شد دستور تهیه سکنجبین عالی و ساده است. خاصیت سکنجبین این است که در رفع انواع تشنگی بسیار مفید است، همچنین تسکین دهنده حرارت،‌ خلط خون و خلط صفرا است و بهترین زمان مصرف شربت سکنجبین فصل بهار و تابستان است.

طرز تهیه سکنجبین عسلی

به طور کلی سکنجبین ساده از ترکیب سرکه و شکر تهیه می‌شود. اما گاهی به جای شکر می‌توان از عسل هم بهره برد. جهت تهیه شربت سکنجبین با عسل به مواد زیر نیاز است: سرکه ۲ لیوان، عسل ۵ لیوان، نعناع خشک یک دسته کوچک و ۴ لیوان آب، در صورت تمایل به افزایش یا کاهش غلظت شربت سکنجبین می‌توانید مقدار آب را کمی کاهش یا افزایش بدهید.

آب و عسل و سرکه را با یکدیگر به خوبی ترکیب کنید و بجوشانید. در حین جوشیدن کف ایجاد شده را جمع کنید. جوشاندن را آنقدر ادامه دهید تا حجم محلول به یک چهارم تا یک پنجم برسد. هر زمان که غلظت سکنجبین به قوام شربت رسید، محصول شما آماده است.

آن را به آرامی سرد کنید، یک دسته کوچک نعناع خشک به این ترکیب اضافه کرده و تا ۲۴ ساعت صبر کنید و در محل خنک و دور از نور خورشید نگهداری نمایید.

منابع:
داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی، استاد محمد عبادیانی
سكنجبين ها در طب سنتی ايران، مجلّه طب سنتی اسلام و ايران، سال ششم، شماره دوم

مطالبی که پس از خواندن این مطلب، به آن‌ها نیاز خواهید داشت:

انواع شربت سکنجبین

روغن حیوانی چیست

طبع زنجبیل