طبع و خواص زعفران

می‌توانید در این مطلب موارد زیر را بخوانید:

• نام دیگر زعفران
  
• بهترین زعفران دنیا
  
• خواص زعفران
  
• واحد اندازه گیری زعفران
• طبع زعفران
• خواص زعفران بر قوای جنسی
• یک کیلو زعفران چند مثقال است
• خواص شربت زعفران

همه چیز درباره زعفران

زعفران گیاهی کوچک و چند ساله به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر از تیرهٔ زنبقیان و دارای ساقه زیرزمینی که از دو پیاز خارج می‌شوند. پیازهای زعفران سخت و مدور و گوشتدار و پوشیده از غشاهای نازک و قهوه‌ای رنگ است.

قسمت مورد استفاده این گیاه ناحیه‌ی انتهایی خامه و کلاله‌ی آن است که به نام زعفران خرید و فروش می‌شود. عطر زعفران قوی و طعمش تلخ و کمی تند است. پرچم معطر، خشک‌شده و قرمز رنگ گل این گیاه برای معطر و رنگ کردن غذاها به کار می‌رود و مصرف دارویی نیز دارد.

گل‌های زعفران دارای ۶ گلبرگ بنفش رنگ هستند که ممکن است در بعضی واریته‌ها به رنگ ارغوانی باشند. گل‌ها دارای ۳ پرچم و یک مادگی منتهی به کلالهٔ سه شاخه به رنگ قرمز متمایل به نارنجی است.

زعفران ادویه‌ای است که از گل Crocus sativus گرفته می‌شود و معمولاً به آن saffron crocus می‌گویند. از زعفران عمدتا به عنوان یک چاشنی و رنگ دهنده در غذا استفاده می‌شود. مدت‌ها است که زعفران از نظر وزن گرانترین ادویه در جهان است.

نشسته به هر جای رامِشگران
گلاب و می و مُشک با زعفران

نام دیگر زعفران

در فارسی کهن به زعفران چه می‌گفتند؟ در ارتباط با نام دیگر زعفران در منابع چنین آمده است: در زبان سریانی کُرکُم یا کَرکُم و در عربی زعفران است. ابوریحان بیرونی ضمن وصف زعفران و نام‌های آن در زبان‌های مختلف می‌گوید زعفران را به رومی اینخوس و قرقو می‌گویند، اما جالینوس قوروقوس گفته است. نام دیگر زعفران زَرپَران است که عربی شده‌ی آن: "زعفران" است و در پارسی کهن زرپران هم می‌گفتند: زر + پر + ان = گلی که پرهایش مانند زر است).

تاریخچه زعفران

بیش از سه‌هزار سال است که زعفران به یک چاشنی، عطردهنده، رنگ‌دهنده و داروی کلیدی تبدیل شده‌ است. ایرانیان ضمن صدور زعفران به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص آن را به یونانی‌ها، رومی‌ها، چینی‌ها و اقوام سامی از جمله عرب‌ها معرفی کردند و شیوه زراعت آن را در سده‌های اول تا چهارم هجری به امت‌های اسلامی اطراف مدیترانه آموختند.

به این ترتیب که نخستین زعفران کاری به وسیله ایرانیانِ تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شد، سپس کاشت زعفران در شمال آفریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) و صقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفران کاری مؤثر بودند.

ایرانیان از روزگاران کهن به زر و زعفران علاقه و توجهی زیاد داشته‌اند، به‌طوری‌که در جشن‌ها و سرورها یا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار قدم‌ها می‌کردند.

در برپایی با شکوه‌تر این‌گونه آئین‌ها، ضمن آذین‌بندی و آینه‌بندان، سکه‌های زرین و سیمین را به همراه زعفران و گل و نقل بر سر عروس و داماد یا شخصیت‌های مورد نظر و گاهی همه حاضران در این‌گونه مراسم می‌ریختند. در برخی از مراسم زعفران را به تنهایی یا همراه با مشک و عنبر و عود دود می‌کردند و گلاب می‌پاشیدند.

ایرانیان باستان از قرن دهم پیش از میلاد زعفران را در اصفهان و خراسان کشت می‌کردند. در همان زمان از زعفران به عنوان دارو و برای درمان مالیخولیا در چای‌ها استفاده می‌شده است. اسکندر مقدونی طی جنگ‌های آسیایی خود با زعفران ایرانی آشنا شده و از آن در دم کرده‌ها، غذاها و حمام‌های خود به عنوان درمانی برای زخم‌های جنگی استفاده می‌کرده است. سپاهیان اسکندر این عمل را از پارسیان تقلید کردند و حمام زعفران را به یونان بردند.

در عصر هخامنشیان نیز زعفران برای تزئین گرده‌های نان و معطر کردن خوراک‌ها به کار می‌رفته‌است. در دوره پارت‌ها زعفران ایران به یونان و روم فرستاده می‌شد، بعداً چین هم از مشتریان زعفران ایران شد. در عصر ساسانیان کاشت زعفران در حوالی شهر قم کنونی نیز رایج شد و مرغوبیت محصول آن‌ها شهرت یافت. در همان روزگار زعفران در پرداخت کاغذهای گران‌قیمت کاربرد پیدا کرد، اما پیشتر از آن محلول زعفران به عنوان مرکب تحریر استفاده می‌شد و تا قرن‌ها بعد در ترکیب مرکب‌های تحریر مرغوب به کار می‌رفته‌است.

بزرگترین تولید کننده زعفران

بهره گرفتن از زعفران به دست انسان قدمتی بیش از ۳۵۰۰ سال دارد. زرپران ادویه‌ای است که از کلاله خشک شده گل زرپران به دست می‌آید و در طول تاریخ در میان گرانترین مواد جهان بوده‌ و به عنوان ادویه، رنگ، عطر و دارو مورد استفاده قرار می‌گرفته، ریشه و تبار زرپران بومی آسیای جنوب غربی است و بعد از آن برای نخستین بار در ایران کشت شد.

در سال ۲۰۱۴ میلادی ۲۵۰,۰۰۰ کیلوگرم زعفران در سراسر جهان تولید شده بود که ایران تقریبا ۹۰٪ تولید جهانی زعفران را بر عهده داشته و بیشتر زعفران ایرانی صادر می‌شود. برای همین ایران بهترین و بزرگترین تولید کننده زعفران است. اما در سال‌های اخیر کشت زعفران در برخی کشورها از جمله در یونان، افغانستان، مراکش، هند، ایتالیا، استرالیا، ترکیه، چین و حتی کانادا و سوئیس افزایش پیدا کرده و این کشورها در حال تبدیل شدن به رقبای ایران در تجارت زعفران هستند.

تقریبا ۹۰٪ تولید جهانی زعفران بر عهده ایران است و بیشتر زعفران ایرانی صادر می‌شود.

در سال ۱۳۹۷ سطح زیرکشت زعفران در ایران ۱۱۱ هزار هکتار با تولید ۳۸۰ تن بود که از این میزان ۲۸۱ تن به ارزش ۳۸۶ میلیون دلار صادر شد، همچنین در سال ۱۳۹۸ سطح زیر کشت زعفران در کل کشور به ۱۲۰ هزار هکتار رسید.

در حال حاضر حدود ۲۴ استان به تولید زعفران مشغول می‌باشند و نزدیک به ۱۲۴ هزار هکتار از اراضی کشور به این کار اختصاص داده شده است. شهرهای بیرجند، قائن، فردوس در استان خراسان جنوبی، گناباد و تربت حیدریه در خراسان رضوی و استان های خراسان شمالی، اصفهان، کرمان، فارس و یزد وضعیت مناسبی برای تولید زعفران دارند و محصول با کیفیتی تولید می‌کنند.

بهترین زعفران دنیا

بهترین زعفران دنیا و ایران متعلق به خراسان است، همچنین خراسان بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان است که در شمال شرق کشور واقع شده و در سال ۱۳۸۳ به سه استان تقسیم شد که ۹۵ درصد زعفران ایران را تولید می‌کنند: کرانه‌های بیرجند، قائن، فردوس در استان خراسان جنوبی، به همراه مناطق مجاور گناباد و تربت حیدریه در استان خراسان رضوی مناطق کلیدی کشت زعفرانند.

علت قیمت بالای زعفران، دشواری استخراج دستی تعداد کلاله‌هایی می‌باشد که تنها بخش از گیاه زعفران هستند که عطر و طعم مورد نظر را دارا می‌باشند. برای به دست آوردن بازده سودآور زعفران، به تعداد گزافی گل نیاز است. بدست آوردن ۱ پوند (۰٫۴۵ کیلوگرم) زعفران خشک تقریباً به ۵۰۰۰۰ گل نیاز دارد، که باید به زمینی معادل یک میدان فوتبال در حدود ۷۱۴۰ متر مربع کشت شود.

یکی دیگر از دشواری‌های به دست آوردن زعفران، شکوفه دهی هم‌زمان و زودگذر این گیاه می‌باشد. از آن جا که بسیاری از گل‌های زعفران باید به ثمر بنشینند، حتی برداشت مقادیر بسیار اندک زعفران خشک، می‌تواند کاری دیوانه‌کننده و متضمن حدوداً ۴۰ ساعت کار دشوار باشد.

زعفران در غذاهای اروپایی، آفریقای شمالی و آسیایی به کار می‌رود. در سراسر جهان در همه چیز از پنیر، شیرینی و نوشیدنی گرفته تا محصولات پخته شده، ادویجات، غذاهای گوشتی و سوپ‌ها به کار می‌رود. اغلب به دلیل بالا بودن قیمت زعفران این ادویه ارزشمند به وسیله گلرنگ یا زردچوبه، رقیق یا جایگزین می‌شود. هر دو این‌ها رنگ خوبی دارند، اما طعمشان با زعفران فرق دارد، از زعفران در صنعت شیرینی‌سازی و مشروبات الکلی نیز استفاده می‌شود.

خواص دارویی زعفران

زعفران همچون بسیاری از گیاهان دارویی دارای ترکیبات آنتی اکسیدان است که منجر به خواص درمانی این گیاه می‌شود. نوشیدن دمنوش زعفران به درمان مشکلات مربوط به کلیه و مثانه و همچنین کنترل درد‌های دوران قاعدگی کمک می‌کند، همچنین خاصیت شادی آفرینی زعفران به کاربرد آن در درمان افسردگی و مشکلات روحی کمک می‌کند، زعفران به دلیل داشتن موادی معدنی، چون منگنز، آهن، پتاسیم و ویتامین‌های محلول در آب در کارآیی قلب بسیار موثر است.

زعفران علاوه بر خواص ضد اسپاسمی، خلط آوری، ضد التهابی، ضد افسردگی، آرامش‌ بخشی، ضد نفخی، ضد تشنجی، تقویت کننده حافظه، قاعده آور، تقویت کننده هضم و تقویت کننده میل جنسی نیز می‌باشد. زعفران برای سیستم قلبی عروقی نیز دارای اثرات محافظتی در بیماری‌های ایسکمیک قلب است، همچنین کاهنده تری گلیسیرید و کلسترول، اثر آنتی آریتمیک، کاهنده فشار خون و مهارکننده تجمع پلاکتی است.

زعفران به عنوان یک داروی پیشگیری کننده جدید برای بیماری‌های ایسکمیک قلبی معرفی شده است.

امروزه بر مبنای تحقیقات علمی که در استفاده فراگیر از زعفران در طب سنتی و گیاهی انجام شده، خواص متعدد این گیاه و اثربخشی ترکیبات مؤثر آن توجه بسیاری از محققان را به خود جلب نموده است. زعفران یکی از ارزشمندترین گیاهان ایرانی است که با رنگ و رایحه‌ای دل‌انگیز و مزه‌ای دلپذیر جهانیان را مجذوب خود کرده است و با خواص فرح‌زایی و زیبایی‌بخشی به پوست و چهره و دیگر خصوصیات جادویی خود می‌رود که دلهای اقوام و ملل مختلف دنیای کنونی را به تسخیر در آورد.

از زمانهای قدیم برای زعفران همچون سایر ادویه‌جات، خواص درمانی مختلفی ذکر شده است. نتایج مطالعات بسیاری نشان داده که این گیاه دارای اثرات خاص ضد سرطانی و ضد افسردگی است. اما کاربرد بیش از اندازه زعفران مخدر و خلسه‌آور است و احتمال دارد پس از تأثیر سبب شعف فوق العاده، فلجی و بی‌حسی شود؛ همچنین به عقیده برخی صاحب‌نظران مصرف زیاد آن ممکن است موجب سقط جنین در بانوان باردار شود.

خواص ضد سرطانی زعفران

در طب سنتی از کلاله زعفران به عنوان ترکیب دارویی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، فشارخون و سرطان یاد شده است. نتایج تحقیقات طب جدید نیز نشان داده که می‌توان از کلاله زعفران و متابولیت‌های ثانویه آن در تولید داروهای مکمل مرتبط با درمان انواع سرطان‌های انسانی استفاده کرد. کلاله زعفران به شکل اختصاصی رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی را مهار کرده در حالی‌ که بر رشد سلول‌های نرمال بی‌تأثیر بوده، همچنین منجر به کاهش عوارض جانبی درمان‌های رایج می‌شود.

کروسین و کروستین کلاله دارای اثرات ضد اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد جهش‌زایی می‌باشند.

متابولیتهای اصلی کلاله زعفران شامل مونوترپن آلدهیدها و کاروتنوئیدها می‌باشند که در این میان کاروتنوئیدهای کلاله مانند کروسین و کروستین دارای اثرات ضد اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد جهش‌زایی بیشتری در مقایسه با سایر ترکیبات می‌باشند.

امروزه یک راهکار امیدوارکننده برای مهار سرطان، شـیمی -پیشـگیری یا chemoprevention است که به مصرف مواد غذایی یا دارویی کـه از بروز یا پیشرفت سرطان جلوگیری کرده، اشاره می‌کند. عوامل آنتیاکسیدانی مانند ویتامین‌ها، سلنیوم و عصاره برخی گیاهان به عنوان منابع اصلی تولید و توسعه داروهای شیمی - پیشگیری در سرطان، مطرح شده‌اند. از طرف دیگر به دلیل افزایش مقاومت سلول‌های سرطانی به درمانهای رایج، کشف و شناسایی عوامل ضدسرطانی گیاهی جدید مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است.

در کلاله خشک زعفران، بیش از ۱۵۰ ترکیب مختلف از جمله قندها، مـواد معدنی، چربی‌ها، ویتامین‌ها وجود دارد.

زعفران از گیاهان بومی خراسان جنوبی است که از دوران کهن کلاله خشک آن به عنوان یک ماده دارویی، ادویه، رنگ خوراکی و طعم دهنده استفاده می‌شده است. در کلاله خشک زعفران، بیش از ۱۵۰ ترکیب مختلف از جمله قندها، مـواد معدنی، چربی‌ها، ویتامین‌ها و متابولیت‌های ثانویه شامل ترپن‌ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین و کاروتنوئیدها شناسایی شده است.

یکی از خواص دارویی مهم کلاله‌های زعفران، اثرات ضدسرطانی آن است. اولین گزارش از خواص ضدسرطانی زعفران توسط گاینر و همکارانش در سـال 1976 میلادی ارائه شد. از آن زمان تاکنون مطالعات زیادی مبنی بر اثرات آنتی توموری آن روی سرطان‌های مختلف دهانه رحم، کبد، ریه، کلون، پوست، پانکراس، مثانه و پستان در محیط آزمایشگاهی یا در موجود زنده انجام شده است. این مطالعه اثرات ضد سرطانی کلاله زعفران و متابولیت‌های اصلی آن را در سه سطح ماکرو ملکولی، سلولی و حیوانی مرور نموده است.

بر اساس همین مطالعات پیشنهاد شده که کلاله زعفران و متابولیت‌های ثانویه آن، به علت خاصیت ضد توموری موثر می‌توانند به عنوان عواملی طبیعی و ایمن در پیشگیری و درمان انواع سـرطان‌ها بسیار مورد توجه قرار بگیرند.

حتما بخوانید: خواص گیاهان دارویی در طب سنتی

خواص زعفران در طب سنتی

زعفران به عنوان یکی از مفردات در تمام کتب طب سنتی قدیم آمده است که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. ابوریجان بیرونی در کتاب الصیدنه فی الطب در بخش مفردات ادویه، زعفران را این گونه معرفی کرده: زعفران لغت تازی است و آن را عرب به اسامی مختلف تعریف کرده‌اند چون فید و ملاب و عبیر و مردقوش و جساد. یک شاخ از درخت زعفران را ملبه گویند و برگ زعفران را فید و قمحه گویند... زعفران هر چه سرخ‌تر بود قوت او بیشتر باشد.

زعفران درطب سنتی ایران قابض، مُحلّل و مُنضج و گشاینده گرفتگی های کبد و عروق است.

سپس بیرونی انواع زعفران را به ترتیب زعفران زرد، زعفران اصفهانی، زعفران قمی، زعفران جه، زعفران رازی، زعفران شامی، زعفران خراسانی و زعفران مغربی نام برده و خواص آنان را شرح داده است. در کتاب حفظ الحه ناصری در مورد زعفران آمده: منافع آن، مفرح قوی و مقوی حواس و مُنضج و محلل و مصلح عفونت خلط بلغم و مانع و حافظ آن از تغییر و فساد و مقوی جوهر روح حیوانی و جگر و احشا و مورث نشاط و ضحک و مداومت آن مضر عصاب است و مصلح آن سکنجبین است.

درکتب قدیمی ذکر شده که بین مردم و در ضرب المثل‌های عامیانه اصطلاح زعفران قاین به چیزی کمیاب و گران بها اصلاق می‌شده، زعفران درطب سنتی ایران قابض و محلّل و منضج و گشاینده گرفتگی های کبد و عروق است، در قوت دادن گوهر روح و شاد کاردن و تقویت قلب بسیار مفید است و سبب بهتر رسانیدن اثر داروهای قلبی به قلب می‌شود.

طبع زعفران گرم است یا سرد

اگر سوال شما هم این است که طبع زعفران چیست؟ باید بگوییم طیع زعفران گرم و خشک است. زعفران از گیاهانی است كه در بسیاری از موارد جنبه دارویی دارد و آثار مثبتی هم در درمان برخی بیماری‌ها دارد.

همانطور که ذکر شد طبق منابع مستند طب ایرانی طبع زعفران گرم و خشک است، درجه گرمی زعفران دو و درجه خشکی آن یک است. در عین حال در کتاب مخزن الادویه عنوان شده که برخی حکما آن را درجه سوم گرم و در دوم خشک عنوان کرده اند. از دیدگاه طب ایرانی زعفران رساننده قوت ادویه به قلب و سائر اعضا است.

خواص زعفران بر قوای جنسی

زعفران دارای خواص تقویت کننده قوای جنسی، به ویژه در افرادی که دارای مزاج سرد یا تر هستند و کسانی که داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنند، می‌باشد. این گیاه اعجاب انگیز مقوى حواس، مصلح عفونت خلط بلغم و مانع و حافظ خلط بلغم از تغییر و فساد است. محصولات تقویت کننده قوای جنسی شامل مواد غذایی یا مکمل هایی می شوند که به تقویت میل جنسی کمک می کنند.

طی یک مطالعه مردانی که از اختلال نعوظ مرتبط با مصرف داروهای ضد افسردگی رنج می‌بردند، با مصرف روزانه ۳۰ میلی گرم زعفران برای چهار هفته بهبود چشمگیر در عملکرد نعوظ نسبت به افرادی که دارونما مصرف کرده بودند را نشان دادند. همچنین، نتایج یک تجزیه و تحلیل شامل شش مطالعه نشان داد که مصرف زعفران به طور قابل توجهی عملکرد نعوظ مردان، میل جنسی در زنان، و رضایت کلی افراد از رابطه جنسی را بهبود بخشیده است.

واحد اندازه گیری زعفران

مِثقال یکای جرم و یکی از یکاهای رایج در کشورهای اسلامی است. انواع مثقال وجود دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از مثقال شرعی، مثقال صیرفی و مثقال معمولی. در علم فقه اسلامی هر مثقال شرعی برابر (۱۸ نخود) ۳٫۴۵۶ گرم و هر مثقال صیرفی چهارسوم مثقال شرعی(۲۴ نخود) و برابر ۴٫۶۰۸ گرم است.

در حال حاضر هر مثقال زعفران برابر است با ۴٫۶۰۸ گرم است.

زعفران که به عنوان ارزشمند ترین چاشنی و ادویه در دنیا شناخته می‌شود، معمولا با واحد گرم و مثقال مورد سنجش قرار می‌گیرد. در حال حاضر هر مثقال برابر با ۴٫۶۰۸ گرم است. در مقایسه با کیلوگرم، هر یک کیلوگرم برابر با ۲۱۷ مثقال است.

یک کیلو زعفران چند مثقال است

سوال شما هم این است که هر یک کیلو چند مثقال است؟ باید بگوییم که اگر هر مثقال زعفران را معادل ۴٫۶ گرم محاسبه کنیم در این صورت مقدار هر یک کیلو زعفران برابر می‌شود با ۲۱۷ مثقال زعفران، پس ۱ کیلو زعفران مساوی است با ۲۱۷مثقال.

خواص شربت زعفران

یکی از فرآورده‌هایی که از زعفران تهیه می‌شود، شربت زعفران است، شربت زعفران یکی از نوشیدنی‌های خوش رنگ و طعم و پرطرفدار است که سال ها در میان ما ایرانی ها در جشن‌ها و مراسم‌های مذهبی و غیرمزهبی شهرت داشته است. شربت زعفران طبی از ترکیب زعفران و گلاب تهیه می‌شود و برای ایجاد خاصیت بیشتر این شربت به آن عسل و مقداری شکر هم اضافه می‌کنند.

شربت زعفران خواص بیشماری دارد، مفرح و شادی بخش است و برای افرادی که دارای مزاج سرد و تر هستند یا دچار اضطراب، استرس، افسردگی و دلشوره هستند بسیار مفید است. این شربت برای افرادی که بی‌اشتها هستند به غذا میلی ندارند هم منفعت دارد؛ شربت زعفران و گلاب موجب تقویت معده و هضم بهتر غذا می‌شود و نفخ معده را هم از بین می‌برد. شربت زعفران به صورت آماده هم قابل تهیه است، برای خرید اینترنتی شربت زعفران به فروشگاه اینترنتی نارمشک سربزنید.

خرید اینترنتی زعفران

خرید روغن حیوانی