بابونه برای چی خوبه؟ بابونه بومی دنیای باستان و یکی از قدیمی ترین، پرمصرف ترین و مستندترین گیاهان دارویی در جهان است که برای کاربردهای درمانی مختلف توصیه شده است. دو گیاه متفاوت و مرتبط به هم نام بابونه را یدک می‌کشند، بابونه آلمانی و بابونه رومی.

با توجه به ظاهر خورشید مانند شکوفه‌های این گیاه، که معمولاً در وسط زرد هستند و شکوفه‌های سفید پرتو مانندی که به بیرون تابش می‌کنند، جای تعجب نیست که مصریان باستان آن را برای خدای خورشید نذر می‌کردند و از بخور بابونه بهره می‌بردند.

دو گونهٔ اصلی بابونه که به صورت دم‌کرده استفاده می‌شوند و برایشان خواص دارویی در نظر گرفته می‌شود عبارتند از بابونه آلمانی و بابونه رومی. گونه‌های دیگری از گیاهان هم نام بابونه بر خود دارند (نظیر بابونه بهاری و بابونه زرد) اما معمولاً به صورت دم‌کرده به کار نمی‌روند و خواص دارویی برایشان ذکر نشده‌ است.

محبوب‌ترین شکل استفاده از بابونه، چای یا دمنوش آن است که تقریبا بیش از یک میلیون فنجان در روز مصرف می‌شود. در این مطلب استفاده از بابونه و خواص آن در طب سنتی را بررسی می‌کنیم و یافته‌های علمی اخیر درباره آن را به عنوان یک عامل درمانی بهبود دهنده سلامت بیان خواهیم کرد.

عنواین مهمی که در این مطلب می‌خوانید:

• خواص بابونه
• تفاوت بابونه آلمانی و بابونه رومی
• طبع بابونه
• بابونه در مخزن الادویه

بابونه چیست

بابونه نامی عمومی است که برای انواع مختلفی از گیاهان هم‌خانواده با مینای چمنی (از تیرهٔ کاسنیان) به کار می‌رود. گیاهی علفی و خوش‌بو با برگ‌های ریز، شاخه‌های باریک و گل‌های سفید که بعضی از انواع آن مصرف دارویی دارد. بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده است. این گیاه از خانواده کاسنیان است و توسط دو واریته رایج بابونه آلمانی (Chamomilla recutita) و بابونه رومی (Chamaemelum nobile) شناخته می‌شود.

اين گياه در زبان آرامی Babunis، در سريانیBabuna، در اکدی QurbanEqli گفته شده، همچنين ثئوفراستوس دانشمند یونانی آن را Anthemon ناميده كه نشان‌دهنده قدمت اين گياه و شناخت آن در بين اقوام مختلف می‌باشد. دیوسکوریدس دیگر دانشمند یونانی آن راAnthemis  نامیده است. نام لاتین بابونه camomille از کلمات یونانی khamai و malon به معنی گل‌های کوچک با بوی سیب گرفته شده‌است.

گل‌های خشک شده بابونه حاوی ترپنوئیدها و فلاونوئیدهای زیادی است که به خواص دارویی آن کمک می‌کند. فرآورده‌های تولید شده از این گیاه معمولاً برای بسیاری از بیماری‌ها مانند تب یونجه، اسپاسم عضلانی، اختلالات قاعدگی، بی‌خوابی، اختلالات گوارشی، دردهای روماتیسمی و هموروئید استفاده می‌شوند. اسانس بابونه به طور گسترده در لوازم آرایشی و رایحه درمانی هم استفاده می‌شود.

خواص بابونه

بابونه برای قرن‌ها به عنوان یک داروی ضد التهاب و شفابخش استفاده می‌شده است. در طب سنتی اقوام مختلف برای درمان اگزما، نقرس، تحریکات پوستی، بواسیر، ورم پستان و سایر بیماری‌ها استفاده داشته است. از بابونه برای درمان ترک خوردگی نوک سینه، آبله مرغان، عفونت گوش و چشم، اختلالات چشم از جمله مسدود شدن مجاری اشکی، ورم ملتحمه و التهاب بینی نیز استفاده شده است.

غرغره کردن با دم کرده این گیاه برای بهبود التهاب غشاهای مخاطی دهان و گلو استفاده می شود. بخور بابونه نیز برای تسکین اضطراب و افسردگی عمومی توصیه می‌شود. روغن آن یک عنصر محبوب در آروماتراپی و مراقبت از پوست و مو است.

بابونه آرامبخش است

یک فنجان چای بابونه خواص تسکین دهنده‌ی بی بدیلی دارد. یک تحقیق متاآنالیز منتشر شده در سال 2019 نشان داده که این گیاه به طور موثر کیفیت خواب و اختلالات اضطراب عمومی را به شکل قابل توجهی بهبود می‌بخشد. اثرات آرام بخش ممکن است به دلیل فلاونوئید، آپیژنین باشد که به گیرنده‌های بنزودیازپین در مغز متصل می‌شود.

بابونه برای دستگاه گوارش

بابونه دارای اثرات ضد اسهالی است و به طور موثری علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را کاهش می‌دهد همچنین مصرف دم‌کرده این گیاه به شکل ناشتا تقویت کننده معده و بادشکن است.
این گیاه در طب سنتی برای بسیاری از بیماری‌های گوارشی، از جمله "اسپاسم" یا قولنج و نفخ استفاده می‌شود. بابونه به ویژه در دفع گاز روده، تسکین معده و آرامش عضلاتی که غذا را در روده ها حرکت می دهند مفید است. درضمن برای پیشگیری از زخم معده موثر است، زیرا ممکن است اسیدیته معده را کاهش دهد و از رشد باکتری‌هایی که در ایجاد زخم نقش دارند، جلوگیری کند.

بابونه برای سرماخوردگی

سرماخوردگی شایع ترین بیماری و یک بیماری عفونی ویروسی خفیف دستگاه تنفسی فوقانی است. مطالعات نشان می‌دهد که بخور بابونه در بهبود سرماخوردگی بسیار مفید است. بابونه خواص ضد باکتری دارد و می‌تواند برای مبارزه با عفونت‌هایی که موجب سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌شوند مثل یک سلاح مفید عمل کند. یک یا دو فنجان چای بابونه به عنوان یک درمان حمایتی برای سرماخوردگی، تسکین درد و خشکی گلو بالقوه مفید است. همچنین با تامین مایعات بدن به تسریع روند درمان کمک خواهد کرد.

بابونه برای قند خون

نوشیدن چای بابونه ممکن است به کاهش سطح قند خون کمک کند. خواص ضد التهابی آن از آسیب به سلول‌های لوزالمعده جلوگیری می‌کند. سلامت لوزالمعده بسیار مهم است، زیرا انسولین تولید می‌کند، هورمونی که مسئول حذف قند از خون شما است. در یک مطالعه روی 64 فرد دیابتی، کسانی که به مدت هشت هفته روزانه چای بابونه را همراه با وعده‌های غذایی مصرف کردند، میانگین قند خونشان به طور قابل توجهی پایین تر از افرادی بود که آب مصرف می کردند.

بابونه برای عفونت

این گیاه یک آنتی بیوتیک طبیعی است بابونه به طور گسترده برای درمان التهابات پوست و غشاهای مخاطی و عفونت های باکتریایی مختلف پوست، حفره دهان و لثه ها و مجاری تنفسی استفاده می شود.

تفاوت بابونه آلمانی و بابونه رومی

بابونه آلمانی و بابونه رومی گونه‌های متفاوتی از تیرهٔ کاسنیان هستند، اگرچه از نظر قدرت دارویی شباهت‌هایی دارند اما در برخی موارد باهم متفاوت هستند. ملیسا سالازار از انجمن بین المللی چای (ITMA) می‌گوید: بابونه آلمانی طعم شیرین تر و شبیه کاه و یونجه دارد و طعم بابونه رومی نزدیک به طعم سیب تازه است.

گونه آلمانی که به عنوان بابونه مجارستانی نیز شناخته می‌شود و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، گیاهی یک ساله است که در برخی موارد ارتفاع آن به یک متر می‌رسد. دارای برگ‌های سبز رنگ سرخس مانند و پراکنده و گلبرگ‌های سفید نقره‌ای است.

گونه رومی، که به عنوان بابونه انگلیسی نیز شناخته می‌شود، ارتفاع آن حدود 30 سانتی‌متر است. برگ‌های سبز خاکستری آن ضخیم‌تر از برگ‌های پسرعموی آلمانی‌اش است و خاصیت آرام بخشی و بوی گرم و تند آن منحصر به فرد است.

بابونه در طب سنتی

بابونه اغلب در چمنزارها و اراضی شنی می‌روید و مصری‌ها، ایرانیان و یونانيان باستان از بابونه برای درمان آفتابزدگی و قولنج بهره می‌بردند. بوی خوش این گياه از زمان‌های قديم مورد توجه بوده و در متون پزشكی و دارويی كهن و نيز از نگاه دانشمندان از جايگاه ويژه‌ای برخوردار بوده است. برای مثال در آثار ديوسكوريدوس، جالينوس، ابن سينا، جرجانی و ابن بيطار با بيان‌های متفاوت به خواص درمانی بابونه از جمله در بيماری‌های دستگاه عصبی، گوارشی و تنفسی اشاره شده است.

در تمدن‌های كهن از جمله مصر، يونان، هند، چين، بـين النهرين و ... به اهميت و خواص درمانی بابونه توجه بسـياری شده است. به عنوان مثال مصريان از بابونه درتب‌های سخت استفاده می‌كردند. آنها ابتدا كوشش مي‌كردند با پوشاندن بوسيله پارچه‌های پشمی بيمار عرق كند، اگر تعريق صورت نمی‌گرفت (به نظر آنها بيماری سخت بود)، برای همین گل بابونه را با روغن مخلوط نموده و به بيمار می‌ماليدند.

نام‌های رایجی که برای بابونه ذکر شده بابونج که عربی شده‌ی بابونه است، بابونق و بابونک است. شیخ ابوعلی سینا در ﻛﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن آورده که بابونه گیاه معروفی است و رﻧﮓ ﮔﻞ اﻧﻮاعِ مختلف آن، ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻪ رنگ‌های زرد، سفید و ارﻏﻮانی اﺳﺖ و زﻣﺎن ﺟﻤﻊ آوری آن در فصل ﺑﻬﺎر است. زین الدین عطار در کتاب اختیارات بدیعی بهترین نوع آن را نوعیﻛـﻪ گل‌های زرد دارد معرفی می‌کند.

ابن سينا به خواص اين گياه برای بهبود ورم‌ها، جوش‌ها و تب‌های مختلف اشاره كرده و اثراتش را روی اندام‌های دفعی و گوارشی، مفاصل، سر، چشم و قفسه سينه توضيح داده است. بابونه از گیاهان تب بر مشهور و ضد سرماخوردگی است مقوی معده و بادشکن بوده و باعث دفع کرم‌های روده می‌شود. این گیاه در نرم نمودن تورم‌های مختلف، همچنین در خرد کردن سنگ مثانه و دفع سودا و بلغم متعفن و عسرالبول یا دشواری دفع ادرار و جرب و احتباس عادت زنانه مؤثر بوده و اخلاط غیرطبیعی را به طور کلی دفع می‌نماید.

بنا به اعتقاد شیخ ابوعلی به علت خاصيت سست كنندگی و تحلیل برندگی، تسكين دهنده ورم‌های ناشی از گرمی است و باعث تقويت اعضایی كه اعصاب از آن می‌گذرد می‌شود و چون حرارتش شبيه به حرارت جاندار است، بهترين دارو برای رفع خستگی نسبت به دیگر داروها است.

همچنین برای سر دردهای ناشی از سردی و تخليه سر از فضولات مفيد است، چون خاصيت تحليل برندگی بدون جذب دارد. همچنين بابونه مُفتح، مُحلّل بدون جذب و مقوی مغز است، بابونه برای تو دماغی حرف زدن است.

از دیگر خواص بابونه این است که مقوى مغز، اعصاب، تقویت کننده قوای جنسی با قوت تِرياقيه است، یعنی دارای قدرت پادزهری است. بابونه برای بیماری‌های مغز و سردرد و تحليل بادهایی که در گوش پیچیده مناسب است و جویدن آن برای رفع زخم‌های دهان و زبان بسیار مفید است.

بابونه با افزایش ادرار و عرق باعث خروج سم‌ها و کثافات از بدن می‌شود و پاک کننده چرک‌های سینه است و جوشانده یا دمنوش آن رنج و خستگی‌ها را برطرف و درد رحم و مقعد را از بین می‌برد. ریشه گیاه بابونه نیز در نرم کردن و حل کردن ورم‌های ناشی از سردی موثر بوده و رطوبت‌های اضافی بدن را خشک نموده و تب و لرزهای بلغمی و سوداوی و خستگی‌های ناشی از کار زیاد و گرفتگی‌های مسامات بدن را که از سرما حاصل شده باشد را از بین می برد.

قیمت روغن حیوانی

طبع بابونه

مزاج یا طبع بابونه گرم و خشک است، حکیم عقيلی خراسانی صاحب کتاب مخزن الادويه نیز چنین آورده است: طبيعت گل بابونه در دوم گرم و در آخر اول خشک اسـت و طبيعت ريشه بابونه در دوم گرم و در اول خشک است.

بابونه در مخزن الادویه

در کتاب مخزن‌الادویه، از کتاب‌های مهم در مورد داروها و واژگان پزشکی سنتی به زبان فارسی درباره بابونه چنین آمده: ملطف و محلل بى‌جذب و مفتح و مقوى دماغ و اعصاب و باه و با قوت ترياقيه و مدر عرق و شير و بول و حيض و جهت امراض دماغی و درد سر و نزلات و تحليل بقاياى رمد و تحليل رياح گوش و ربو و يرقان و تسكين درد سينه و جگر و احشا و مقعد و رحم و تحليل و تليين اورام آن‌ها و بيضه و سائر اعضا و تفتيت حصاه مثانه و اخراج مشيمه و دفع عفونت سودا و بلغم و حميات عفونی و قولنج و ايلاوس و عسر البول و عسر ولادت و جرب رطب و احتباس حيض شربا و ضماد او نافع است.

بدن را از اخلاط رديه پاك گرداند و به دستور جلوس در طبيخ آن و بطول آن در اكثر علل مذكوره و بخور پختۀ آن با سركه جهت رفع نزلات در انتها و درد چشم با مداومت آن مفيد است. اما بايد كه بعد از تنقيۀ ماده باشد و خائيدن آن جهت قلاع دهان بغايت نافع و شستن چشم به آب مطبوخ آن به تنهایی جهت درد چشم و بخور آن در آتش جهت گريزانيدن هوام مؤثر است.

مقدار شربت آن تا سه مثقال است و بدل آن قيصوم و برنجاسف و اقحوان می‌باشد. مصلح آن عسل و شربت انار است. ریشه آن گرم و تر و خشك‌تر و در افعال قويتر از گل آن است و يك مثقال با شراب و عسل بسيار محرك باه است.

نتیجه گیری درباره بابونه

بابونه گیاهی زیبا و معطر است و خواص دارویی فراوانی دارد و از زمان‌های قدیم به عنوان داروی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گرفته و امروز همچنان محبوب است. این گیاه اعجاب انگیز می‌تواند به بهبود شرایط قلبی عروقی کمک کند، سیستم ایمنی را تقویت کند و محافظت در برابر سرطان را افزایش دهد.
اما به هر حال تعیین اینکه آیا اثرات درمانی بابونه برای بیماران مفید است یا نه، نیازمند تحقیق و تولید شواهد علمی بیشتری است. استفاده مناسب و در حد اعتدال از فرآورده‌های بابونه بی خطر است و فواید بی مثالی دارد، ولی استفاده بی رویه یا نادرست می‌تواند ناایمن و مضر باشد. برای همین اگر دچار بیماری یا عارضه‌ی خاصی هستید حتما قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید.

مطالبی که پس از خواندن این مطلب، به آن‌ها نیاز خواهید داشت:

بالنگو چیست

طبع آویشن

خواص روغن حیوانی