خواص گلاب و گلسرخ

می‌توانید در این مطلب موارد زیر را بخوانید:

• خواص گل محمدی یا همان گل سرخ
  
• طبیعت گل سرخ
  
• تاریخچه گلاب
• خواص گلاب
• طبیعت گلاب
• خواص و مضرات شربت گل سرخ
• خواص و طرز تهیه شربت جلاب

گل محمدی، گل رز، گل سوری، یا وَرد، سرده‌ای از تیره گل‌سرخ است که نزدیک به ۱۵۰ گونه دارد. جای اصلی رویش رز خودرو در نیمکره شمالی کره زمین است و تاکنون در نیمکره جنوبی رز خودرو دیده نشده است.تیرهٔ گل‌سرخ، گُلسُرخیان، رزاسه (Rosaceae) یکی از تیره‌های گیاهی از راستهٔ گل‌سرخ‌سانان است. آلو، ازگیل، زردآلو، سیب، هلو نیز در این تیره قرار دارند.

گل محمدی یا گل سرخ

گل سرخ در بسیاری از بخش‌های ایران به خوبی می‌روید همچنین در اکثر بخش‌های خاورمیانه، اروپا و روسیه نیز به فراوانی یافت می‌شود. این گیاه برای مصارف صنعتی بیشتر در کشورهای بلغارستان، ترکیه و فرانسه کشت می‌شود.

گل محمدی یا گل سرخ با نام علمی Rosa damascena نام نوعی گل رز است که از آن گلاب می‌گیرند. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم‌آبی دارد و در شهرهای بزرگ به خوبی رشد می‌کند. گل محمدی درختچه ای برگ‌ریز است که ارتفاع آن به ۲.۲ متر نیز می رسد و شاخه های آن با خارهای تیز و محکمی حفاظت می شود. گل‌ محمدی طیف رنگی از صورتی روشن و متوسط تا سرخ روشن دارد.

گلسرخ به عنوان ملکه گل‌ها آوازه دارد و پرورش آن تنها برای لذت بردن از زیبایی این گل نیست بلکه از این گل برای عطرسازی، فرآوری چای، مربا، گلاب و بسیاری مواد خوراکی دیگر استفاده می‌شود.

عطر این گل آرامش بخش سامانه عصبی است و در راحت به خواب رفتن انسان کارایی دارد، به همین سبب در عطردرمانی بکار برده می‌شود. اسانس رز گرانترین اسانس دنیا است و هر گرم آن معادل یک گرم طلا در بازار جهانی قیمت دارد.

گلسرخ در طب سنتی

اما در متون طب سنتی ایران هرجا که به کلمه گل به طور مطلق برخورد کردید، باید بدانید که مقصود و مراد حکیم گل سرخ بوده است. گل سرخ با گل برگ هایی به رنگ صورتی است که رایحه‌ی بسیار خوشی دارد.

حکمای طب سنتی ایرانی برای گل سرخ انواعی به شرح زیر ذکر کرده‌اند، که برای هر کدام کاربردهای درمانی و حفظ الصحی بیان کرده‌اند:

• گل سرخ خوش رنگ و خوشبوی بری و بستانی
• گل سرخ کم رنگ و خوشبوی بری و بستانی
• گل زرد صندلی و خوشبوی بری و بستانی
• گل سفید خوشبوی بری و بستانی

گلسرخ یا گل گلاب

ورد احمر بستانی كه به فارسی گل سرخ می‌نامند که دارای اقسام مختلفی است از سرخ و خوش رنگ و خوش‌بو و سرخ كم رنگ خوش‌بو و زرد صندلى و سفيد و هريك برى و بستانی مى‌باشد و به نامى خاص معروف است. از اسامی مختلف گل گلاب که بگذریم خیلی‌ها این گل را به نام گل محمدی می‌شناسند. حکمای طب ایرانی، درباره خواص طبی این گل مطالب بسیاری ذکر کرده‌اند که انسان را بیشتر مجذوب این محصول می‌کند.

طبیعت گل سرخ

مركب القوى با جوهر مائى و ارضی و نزد اكثر حکما در اول سرد و در دوم خشك و برخی دیگر از حکما گرم و تر گفته‌اند و بعضى معتدل دانسته‌اند با قوت قابضه. گل سرخ خشك را قوت قبض زياده و تلخي كمتر

خواص گل سرخ

گل محمدی یا گل سرخ مقوى قوا و ارواح و مفرح و ملطف و جالى و مسهل و مسكن صفرا و بلغم رقيق است و بوئيدن آن مقوى دل و دماغ است. گل سرخ خشك قبض زیادی دارد و با طعم تند و تیز و تلخي و کمی شيرينى همراه است اما گل سرخ تازه خاصیت مسهلی دارد. لازم به ذکر است تولید و پرورش گل گلاب زمانی منحصرا در اختیار ایران بوده ولی اکنون به خاطر فواید گوناگوش قلمه‌های آن را به اقصی نقاط جهان برده، تکثیر کرده و در صنایع گونانگون مورد استفاده قرار می‌دهند.

فرآورده‌های گل سرخ

• گلاب
• شربت گل سرخ
• شربت جلاب
• گلقند شکری و عسلی
• روغن گل سرخ

گلاب

گلاب یا عرق گل سرخ که در عربی به آن ماءالورد می‌گویند از گل برگ‌های گل محمدی یا همان گل سرخ گرفته می‌شود. گلاب معجزه طبیعت است که در درمان بسیاری از درد‌ها و بیماری ها موثر است. گلاب به مایعی گفته می‌شود که از جوشاندن و تقطیر گل‌های درختچه گل سرخ تازه چیده شده استخراج می‌کنند. تلخی و عطر ملایم از صفات گلاب ناب است و گلاب یزدی و گلاب کاشانی و گلاب عراق از بهترین انواع گلاب می‌باشند.

گلاب اصل

گلاب خالص و اصل، شفاف، روشن، بدون رسوب است و بوی آن بوی مطبوع گل سرخ یا گل محمدی و فاقد بوی ترشیدگی است. طعم گلاب نیز سنگین و کمی مایل به تلخی است که از جمله مهم‌ترین نشانه‌های اصل بودن گلاب به شمار می‌رود.

تاریخچه گلاب

مدارک تاریخی نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین تولید کنندگان گلاب جهان بوده و هستند که از گذشته‌های دور به ویژگی‌های خوراکی و درمانی گل سرخ یا گل محمدی پی برده بودند. طبق اسناد بین‌المللی، مبدأ تولید گلاب، ایران ذکر شده است. گل سرخ یا گل رز یا گل محمدی، گیاهی است بومی ایران و خاستگاه و موطن اصلی آن ایران است. تا حدود ۳۵۰ سال پیش غیر از ایران جایی دیگر رویش نداشته، این گل و کلیه دستگاه‌های گلابگیری از ایران به ترکیه و سپس به سوریه و بلغارستان انتقال داده شده.

ابن خلدون در سفرنامه خود که در قرن ۸ و ۹ میلادی نگاشته، می‌نویسد گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده. ابن خلدون در کتاب العبره مرکز تولید گلاب را ولایت فارس ذکر کرده و ذکر می‌کند که در آن زمان بخشی از خراج فارس ۳۰ هزار قرابه گلاب بوده. معروف‌ترین گلابی که در تاریخ به آن اشاره شده، گلاب جوری است. که در بسیاری از کتب تاریخی از جمله العبره ابن خلدون، سفرنامه ابن بطوطه و فارسنامه ناصری از آن نامبرده شده و همگی محل تولید این گلاب را ولایت اردشیر خوره در جنوب ایران ذکر کرده‌اند.

جور همان معرب شده شهر گور مرکز اردشیر خوره و پایتخت ساسانیان و فیروزآباد امروزی در استان فارس است که امروزه هم در میمند فارس و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر تاریخی گور سالیانه بیش از ۱۲ هزارتن گلاب تولید می‌شود. بر اساس اسناد تاریخی خواستگاه اصلی تولید گلاب در ایران استان فارس و شهر تاریخی گور و بخش میمند بوده اما امروزه شهرستان کاشان با بخش‌های قمصر و نیاسر بیشترین کارگاه‌های تولید گلاب را در خود جای داده.

خواص گلاب

مقوى دماغ و قلب و فم معده و قوتهاى بدني است، آشاميدن نيم‌گرم گلاب جهت عوارض حادث از نزله و خارج شدن چرک و عفونت از دهان وگلو و خشونت سينه و خفقان گرم و درد شکم و پیچش روده همچنین تقويت بدن و درد معده و درد كبد و درد طحال مفید است. همچنین بوئيدن و طِلا كردن گلاب جهت سردردهای ناشی از گرمی و درد چشم و با قرنفل جهت سردردهای ناشی از سردی نافع است.

طبع یا طبیعت گلاب

گلاب مركب القوى و طبع یا طبیعت آن مائل به سردى است و با سه قوت حرارت لطيفۀ مفتحه و رطوبت و اندك قوت قابضه است و برخی حکمت سردى و خشكي آن را بسيار غالب دانسته‌اند.

شربت گل سرخ

شربت سنتی و طبیعی گل سرخ آرام ‌بخش قلب و اعصاب، خواب‌آور، رفع کننده طپش غیرطبیعی قلب و از بین برنده نگرانی و افسردگی است. توصیه میکنیم این شربت خوش عطر و پرخاصیت را تهیه کنید و با نوشیدن آن هم لذت ببرید هم به سلامت بدن کمک کنید.

طرز تهیه شربت گل سرخ

روش تهیه شربت گل سرخ یا همان شربت گل محمدی با اقتباس از کتاب تحفه حکیم به شرح زیر است:
مواد لازم: گلبرگ تازه گل سرخ 1800 گرم، شکر سفید 450 گرم، آب به مقدار لازم
ابتدا آب را جوش آورند، سپس یک چهارم گل سرخ را به آن اضافه کرده و بجوشانند تا نیم لیتر آب تبخیر شود، آنگاه آن را صاف کنند. همین نراحل را چهار بار تکرار کنند. به این معنی که وقتی یک چهارم گل سرخ‌های دوم و سوم و چهارم را که می‌ریزند، باید هر بار نیم لیتر آب اضافه کنند آن را بجوشانند و صاف کنند. سپس شکر را اضافه کنند تا به قوام شربت برسد.

خواص شربت گل سرخ

شربت گل سرخ را برای دفع اخلاط سوخته و درمان بیماری‌هایی نظیر جرب و حکه (یعنی خارش) مورد استفاده قرار می‌دهند. شربت گل محمدی یا همان گل سرخ در درمان بیماری‌های کبدی نیز مفید واقع می‌شود. این شربت در دفع سودای رقیق و بازکردن سده‌ها نیز کاربرد دارد. همچنین در درمان ضعف کلیه داروی بسیار مفیدی است. شربت گل محمدی برای دفع صفرای سوخته لز جمله داروهای مناسب است.

مضرات شربت گل سرخ

به رغم همه خواصی که برای این شربت شمرده شده، مصرف آن ممکن است در برخی افراد تشنگی ایجاد کند. در چنین مواردی برای جلوگیری از این عارضه هنگام تهیه شربت باید تخم کاهو، طباشیر، مصطکی و انیسون از هر کدام 5 گرم را به شربت اضافه کرد.

شربت جلاب

روش تهیه شربت جلاب بر اساس کتاب تحفه حکیم: شکر یا نبات سفید یک من، گلاب سه من، زعفران یک درم.
ابتدا شکر یا نبات را با گلاب بجوشانند تا به قوام شربت برسد. سپس زعفران را با کمی قند بسایند و در کمی گلاب حل کرده و به شربت اضافه کنند و قوام آن را کنترل کنند.

خواص شربت جلاب

سید محمد حسین عقیلی خراسانی در کتاب قرابادین کبیر در تعریف جلاب آورده است: از جمله اشربه‌ای است که جهت تقویت قلب و رفع خفقان و توحش مالیخولیا و... ترتیب می‌دهند و با عرق‌های مناسبه می‌آشامند.

روش استفاده از جلاب

مقداری از شربت جلاب را در مقدار کافی آب سرد یا یکی از عرق‌های مناسب بیماری، حل کنند و کمی تخم بالنگو یا تخم فرنجمشک یا تخم ریحان بر آن بپاشند و به بیمار بدهند. چنانچه حرارت در بیمار غالب باشد کمی اسفرزه و اگر برودت غالب باشد کمی عنبر و مشک اضافه کنند و بیمار بنوشانند.
توضیح: در قدیم جلاب هم به عنوان دارو و هم به عنوان یک نوشیدنی قابل ارایه در میهمانی‌ها و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته، از این رو نسخه‌های جلاب بسیار متعدد و متنوع است. هر حکیم با توجه به نیاز بیمار در نسخه اصلی تصرفاتی کرده و مواردی به آن افزوده است.