طبع گلاب و گل سرخ

طبع گلاب مرکب القوى و طبیعت آن مائل به سردى است. ورد احمر بُستانی در فارسی گلسرخ نام دارد و همان گلی است که از آن گلاب می‌گیرند. بنابراین گل محمدی، گلسرخ و گلِ گلاب باهم تفاوتی ندارند.

می‌توانید در این مطلب موارد زیر را بخوانید:

• خواص گل محمدی یا همان گل سرخ
• طبیعت گل سرخ
• تاریخچه گلاب
• خواص گلاب
• طبع گلاب، گلاب طبعش گرمه یا سرد؟
• خواص و مضرات شربت گل سرخ
• خواص و طرز تهیه شربت جلاب

گل محمدی، گل رز، گل سوری، یا وَرد، سرده‌ای از تیره گل‌سرخ است که نزدیک به ۱۵۰ گونه دارد. جای اصلی رویش رز خودرو در نیمکره شمالی کره زمین است و تاکنون در نیمکره جنوبی رز خودرو دیده نشده است. تیرهٔ گل‌سرخ، گُلسُرخیان، رزاسه (Rosaceae) یکی از تیره‌های گیاهی از راستهٔ گل‌سرخ‌سانان است. آلو، ازگیل، زردآلو، سیب، هلو نیز در این تیره قرار دارند.

گل محمدی یا گل سرخ

گل سرخ در بسیاری از بخش‌های ایران به خوبی می‌روید همچنین در اکثر بخش‌های خاورمیانه، اروپا و روسیه نیز به فراوانی یافت می‌شود. این گیاه برای مصارف صنعتی بیشتر در کشورهای بلغارستان، ترکیه و فرانسه کشت می‌شود.

گل محمدی یا گل سرخ با نام علمی Rosa damascena نام نوعی گل رز است که از آن گلاب می‌گیرند. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم‌آبی دارد و در شهرهای بزرگ به خوبی رشد می‌کند. گل محمدی درختچه ای برگ‌ریز است که ارتفاع آن به ۲.۲ متر نیز می‌رسد و شاخه‌های آن با خارهای تیز و محکمی حفاظت می‌شود. گل‌ محمدی طیف رنگی از صورتی روشن و متوسط تا سرخ روشن دارد.

گلسرخ به عنوان ملکه گل‌ها آوازه دارد و پرورش آن تنها برای لذت بردن از زیبایی این گل نیست بلکه از این گل برای عطرسازی، فرآوری چای، مربا، گلاب و بسیاری مواد خوراکی دیگر استفاده می‌شود.

عطر این گل آرامش بخش سامانه عصبی است و در راحت به خواب رفتن انسان کارایی دارد، به همین سبب در عطر درمانی بکار برده می‌شود. اسانس رز گرانترین اسانس دنیا است و هر گرم آن معادل یک گرم طلا در بازار جهانی قیمت دارد.

گلسرخ در طب سنتی

اما در متون طب سنتی ایران هرجا که به کلمه گل به طور مطلق برخورد کردید، باید بدانید که مقصود و مراد حکیم گل سرخ بوده است. گل سرخ با گل برگ هایی به رنگ صورتی است که رایحه‌ی بسیار خوشی دارد.

حکمای طب سنتی ایرانی برای گل سرخ انواعی به شرح زیر ذکر کرده‌اند، که برای هر کدام کاربردهای درمانی و حفظ الصحی بیان کرده‌اند:

• گل سرخ خوش رنگ و خوشبوی بری و بستانی
• گل سرخ کم رنگ و خوشبوی بری و بستانی
• گل زرد صندلی و خوشبوی بری و بستانی
• گل سفید خوشبوی بری و بستانی

گلسرخ یا گل گلاب

ورد احمر بستانی که به فارسی گل سرخ می‌نامند، دارای اقسام مختلفی است از سرخ و خوش رنگ و خوش‌بو و سرخ کم رنگ خوش‌بو و زرد صندلى و سفید و هریک برى و بستانی مى‌باشد و به نامى خاص معروف است. از اسامی مختلف گل گلاب که بگذریم خیلی‌ها این گل را به نام گل محمدی می‌شناسند. حکمای طب ایرانی، درباره خواص طبی این گل مطالب بسیاری ذکر کرده‌اند که انسان را بیشتر مجذوب این محصول می‌کند.

طبع گل سرخ

طبع گل سرخ یا گل محمدی مرکب القوى با جوهر مائى و ارضی است و نزد اکثر حکمای طب سنتی در اول سرد و در دوم خشک، اما برخی دیگر از حکما طبع گل محمدی را گرم و تر گفته‌اند و بعضى معتدل دانسته‌اند با قوت قابضه، اما طبع گل سرخ خشک شده را چنین گفته‌اند که قوت قبض آن زیادتر از گل سرخ تازه است و تلخی آن کمتر می‌باشد.

خواص گل سرخ

گل محمدی یا گل سرخ مقوى قوا و ارواح و مفرح و ملطف و جالى و مسهل و مسکن صفرا و بلغم رقیق است. بوئیدن آن مقوى دل و دماغ است. گل سرخ خشک قبض زیادی دارد و با طعم تند و تیز و تلخی و کمی شیرینى همراه است اما گل سرخ تازه خاصیت مسهلی دارد. لازم به ذکر است تولید و پرورش گل گلاب زمانی منحصرا در اختیار ایران بوده ولی اکنون به خاطر فواید گوناگوش قلمه‌های آن را به اقصی نقاط جهان برده، تکثیر کرده و در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می‌دهند.

فرآورده‌های گل سرخ

• گلاب
• شربت گل سرخ
• شربت جلاب
• گلقند شکری و عسلی
• روغن گل سرخ

گلاب

گلاب یا عرق گل سرخ که در عربی به آن ماءالورد می‌گویند از گل برگ‌های گل محمدی یا همان گل سرخ گرفته می‌شود. گلاب معجزه طبیعت است که در درمان بسیاری از درد‌ها و بیماری ها موثر است. گلاب به مایعی گفته می‌شود که از جوشاندن و تقطیر گل‌های درختچه گل سرخ تازه چیده شده استخراج می‌کنند. تلخی و عطر ملایم از صفات گلاب ناب است و گلاب یزدی و گلاب کاشانی و گلاب عراق از بهترین انواع گلاب می‌باشند.

گلاب اصل

گلاب خالص و اصل، شفاف، روشن، بدون رسوب است و بوی آن بوی مطبوع گل سرخ یا گل محمدی و فاقد بوی ترشیدگی است. طعم گلاب نیز سنگین و کمی مایل به تلخی است که از جمله مهم‌ترین نشانه‌های اصل بودن گلاب به شمار می‌رود.

تاریخچه گلاب

مدارک تاریخی نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین تولید کنندگان گلاب جهان بوده و هستند که از گذشته‌های دور به ویژگی‌های خوراکی و درمانی گل سرخ یا گل محمدی پی برده بودند. طبق اسناد بین‌المللی، مبدأ تولید گلاب، ایران ذکر شده است. گل سرخ یا گل رز یا گل محمدی، گیاهی است بومی ایران و خاستگاه و موطن اصلی آن ایران است. تا حدود ۳۵۰ سال پیش غیر از ایران جایی دیگر رویش نداشته، این گل و کلیه دستگاه‌های گلابگیری از ایران به ترکیه و سپس به سوریه و بلغارستان انتقال داده شده.

ابن خلدون در سفرنامه خود که در قرن ۸ و ۹ میلادی نگاشته، می‌نویسد گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده. ابن خلدون در کتاب العبره مرکز تولید گلاب را ولایت فارس ذکر کرده و ذکر می‌کند که در آن زمان بخشی از خراج فارس ۳۰ هزار قرابه گلاب بوده. معروف‌ترین گلابی که در تاریخ به آن اشاره شده، گلاب جوری است. که در بسیاری از کتب تاریخی از جمله العبره ابن خلدون، سفرنامه ابن بطوطه و فارسنامه ناصری از آن نامبرده شده و همگی محل تولید این گلاب را ولایت اردشیر خوره در جنوب ایران ذکر کرده‌اند. جور همان معرب شده شهر گور مرکز اردشیر خوره و پایتخت ساسانیان و فیروزآباد امروزی در استان فارس است که امروزه هم در میمند فارس و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر تاریخی گور سالیانه بیش از ۱۲ هزارتن گلاب تولید می‌شود. بر اساس اسناد تاریخی خواستگاه اصلی تولید گلاب در ایران استان فارس و شهر تاریخی گور و بخش میمند بوده اما امروزه شهرستان کاشان با بخش‌های قمصر و نیاسر بیشترین کارگاه‌های تولید گلاب را در خود جای داده.

خواص گلاب

مقوى مغز و قلب و فم معده و قوتهاى بدنی است. آشامیدن نیم‌گرم گلاب جهت عوارض حادث از نزله و خارج شدن چرک و عفونت از دهان وگلو و خشونت سینه و خفقان گرم و درد شکم و پیچش روده همچنین تقویت بدن و درد معده و درد کبد و درد طحال بسیار مفید است. همچنین بوئیدن و طِلا کردن گلاب یا ماسک گلاب جهت سردردهای ناشی از گرمی و درد چشم و با قرنفل جهت سردردهای ناشی از سردی منفعت دارد.

طبع گلاب

اگر برای شما هم سوال ایجاد شده که طبیعت گلاب گرم است یا سرد؟ باید بگوییم که گلاب مرکب القوى و طبع یا طبیعت آن مائل به سردى است و با سه قوت حرارت لطیفۀ مفتحه و رطوبت و اندک قوت قابضه است و برخی از حکما سردى و خشکی آن را بسیار غالب دانسته‌اند.

شربت گل سرخ

شربت سنتی و طبیعی گل سرخ آرام ‌بخش قلب و اعصاب، خواب‌آور، رفع کننده طپش غیرطبیعی قلب و از بین برنده نگرانی و افسردگی است. توصیه میکنیم این شربت خوش عطر و پرخاصیت را تهیه کنید و با نوشیدن آن هم لذت ببرید هم به سلامت بدن کمک کنید.

طرز تهیه شربت گل سرخ

روش تهیه شربت گل سرخ یا همان شربت گل محمدی با اقتباس از کتاب تحفه حکیم، مواد لازم برای تهیه شربت گل سرخ:

• گلبرگ تازه گل سرخ ۱۸۰۰ گرم
• شکر سفید ۴۵۰ گرم
• آب به مقدار لازم

ابتدا آب را جوش آورید، سپس یک چهارم گل سرخ را به آن اضافه کرده و بجوشانید تا نیم لیتر آب تبخیر شود، آنگاه آن را صاف کنید. همین مراحل را چهار بار تکرار کنید. به این معنی که وقتی یک چهارم گل سرخ‌های دوم و سوم و چهارم را که می‌ریزید، باید هر بار نیم لیتر آب اضافه کرده آن را جوشانده و صاف کنید، سپس شکر را اضافه کنید تا به قوام شربت برسد.

خواص شربت گل سرخ

شربت گل سرخ را برای دفع اخلاط سوخته و درمان بیماری‌هایی نظیر جرب و حکه (یعنی خارش) مورد استفاده قرار می‌دهند. شربت گل محمدی یا همان گل سرخ در درمان بیماری‌های کبدی نیز مفید واقع می‌شود. این شربت در دفع سودای رقیق و بازکردن سده‌ها نیز کاربرد دارد. همچنین در درمان ضعف کلیه داروی بسیار مفیدی است. شربت گل محمدی برای دفع صفرای سوخته از جمله داروهای مناسب است.

مضرات شربت گل سرخ

به رغم همه خواصی که برای این شربت شمرده شده، مصرف آن ممکن است در برخی افراد تشنگی ایجاد کند. در چنین مواردی برای جلوگیری از این عارضه هنگام تهیه شربت باید تخم کاهو، طباشیر، مصطکی و انیسون از هر کدام ۵ گرم را به شربت اضافه کرد.

شربت جلاب

شربت جلاب یا شربت گلاب یک نوشیدنی سنتی پرخاصیت است، جلاب عربی شده گلاب است، انگبینی است که با گلاب آمیخته و آنرا بپزند تا حدی که به قوام بیاید، ایرانیان باستان آنرا به معنی مطلق شربت بکار می‌بردند. در قدیم جلاب هم به عنوان دارو و هم به عنوان یک نوشیدنی نشاط‌آور در میهمانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، از این رو نسخه‌های شربت جلاب متعدد و متنوع است و هر حکیم با توجه به نیاز بیمار در نسخه اصل تصرفاتی کرده و مواردی به آن افزوده است.

طرز تهیه شربت جلاب

روش تهیه شربت جلاب بر اساس کتاب تحفه حکیم:

• شکر یا نبات سفید یک من
• گلاب سه من
• زعفران یک درم

ابتدا شکر یا نبات را با گلاب بجوشانند تا به قوام شربت برسد. سپس زعفران را با کمی قند بسایند و در کمی گلاب حل کرده و به شربت اضافه کنند و قوام آن را کنترل کنند. به همین سادگی شربت جلاب آماده می‌شود.

خواص شربت جلاب

سید محمد حسین عقیلی خراسانی در کتاب قرابادین کبیر در تعریف جلاب آورده است: از جمله اشربه‌ای و شربت‌هایی است که جهت تقویت قلب و رفع خفقان یا طپش قلب و ترس و وحشت و مالیخولیا و... ترتیب می‌دهند و با عرق‌های مناسبه می‌آشامند.

روش استفاده از جلاب

مقداری از شربت جلاب را در مقدار کافی آب سرد یا یکی از عرق‌های مناسب بیماری، حل کنند و کمی تخم بالنگو یا تخم فرنجمشک یا تخم ریحان بر آن بپاشند و به بیمار بدهند. چنانچه حرارت در بیمار غالب باشد کمی اسفرزه و اگر برودت غالب باشد کمی عنبر و مشک اضافه کنند و بیمار بنوشانند. توضیح: در قدیم جلاب هم به عنوان دارو و هم به عنوان یک نوشیدنی قابل ارایه در میهمانی‌ها و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته، از این رو نسخه‌های جلاب بسیار متعدد و متنوع است. هر حکیم با توجه به نیاز بیمار در نسخه اصلی تصرفاتی کرده و مواردی به آن افزوده است.

معجون گلقند

محصول دیگری که از گل سرخ تهیه می‌شود و یکی از پرمصرف‌ترین محصولات خوش خوراک است، گلقند نام دارد. معجون گلقند یک فرآورده طب ایرانی است که از گلبرگ‌های گل سرخ و شکر یا عسل تهیه شده و مزاج گرمی دارد. آرام‌بخشی، خواب‌آوری، تقویت مغز، معده، مشکلات هضمی، بهبود یبوست از خواص مشهور معجون گلقند است.

طرز تهیه گلقند آفتابی

برای تهیه این معجون انرژی بخش و مفرح به یک کیلو گرم گل سرخ و یک کیلو گرم کله قند نیاز دارید. روش تهیه گل قند آفتابی یا گلقند طبی بر اساس کتاب تحفه حکیم به شرح زیر است:

ابتدا کله قند را به دو نیمه کنند و یک نیمه آن را ترجیحا قسمت تحتانی کله قند را درون سینی بزرگی قرار دهند. سپس گل برگ های گل سرخ که از یک روز قبل به هم فشرده در محلی نگه داشته شده‌اند را روی کله قند درون سینی بریزند و با قطعه دیگر کله قند آن را بسایند. ساییدن را تا زمانی که آب گل سرخ تشکیل شود، ادامه دهند. به محصول به دست آمده مایه گلقند می‌گویند.

پس از آماده شده مایه گلقند آن را داخل ظروف شیشه‌ای بریزند و در مقابل آفتاب قرار دهند و هر روز یکی دوبار آن را به هم بزنند تا قند و گلبرگ‌ها کاملا باهم مخلوط و ممزوج شوند و از دو فاز شدن مایع قند و گل‌برگ‌ها جلوگیری شود. در این حالت اگر قند کم بود می‌توانند به مخلوط موجود، به مرور خاک قند یا شکر اضافه کنند. مایع گلقند را حداقل سه روز هم بزنند و پس از آن تا ۴۰ روز آن را جلوی آفتاب قرار دهند تا خمیر متحدالاجزایی به دست آید. در نهایت گلقند به دست آمده خمیری شیرین است که کمی به تلخی می‌زند. در تهیه نوع دیگری از گلقند می‌توان از عسل به جای قند استفاده کرد.

روش مصرف گلقند

چنانچه گلقند را طبیب تجویز کند، باید طبق دستور مصرف شود. اما اگر بخواهند آن را به عنوان یک داروی خانگی برای دفع بادها، نفخ و قرار شکم یا رفع یبوست مصرف کنند، بایستی بعد از هر وعده غذایی، از یک قاشق مرباخوری شروع و تا حصول نتیجه، به میزان چهار قاشق مرباخوری ادامه دهند. در درمان یبوست‌ها میزان مصرف گلقند، به نحوه اجابت مزاج بستگی دارد، به این معنی که نسبت به میزان اجابت مزاج، می‌توان مقدار مصرف را کم یا زیاد کرد.

خواص گلقند

اگر گلقند با قند تهیه شده باشد، به آن گلقند شکری و اگر با عسل تهیه شده باشد، گلقند عسلی نامیده می‌شود. طبیعت گلقند عسلی نسبت به گلقند شکری گرمتر است. در واقع گلقند عسلی در آخر درجه دوم، گرم و خشک است. در حالی که گلقند شکری در اول درجه دوم، گرم و از جهت خشکی و تری معتدل است.

باتوجه به طبیعت گلقند عسلی، حکما آن را برای افراد سرد مزاج مفیدتر، و گلقند شکری را برای افراد گرم مزاج مناسب‌تر دانسته‌اند.

هر دو نوع گلقند ازداروهای مقوی مغز و معده‌اند. مهمترین خاصیت گلقند این است که اگر بعد از تناول غذا مصرف شود، مانع رسیدن ابخره معدی (بخارهایی که در معده در مراحل هضم معدی به وجود می‌آیند) به دماغ یا مغز می‌شود. در نتیجه کسانی که به بیماری تبخیر معدی مبتلایند و در اثر بیماری درچار سردردهای بعد از صرف غذا می‌شوند، از گلقند بهره بیشتری می‌برند. زیرا گلقند مانع صعود ابخره به دماغ می‌شود و از ایجاد زمینه سردرد جلوگیری می‌کند این افراد اگر به طور مکرر بعد از غذا گلقند مصرف کنند به طور حتم از شر این نوع سردرد خلاص می‌شوند.

از دیگر خواص درمانی گلقند می‌توان به تقویت معده و دماغ، درمان دردهای مفصلی، سنگ کلیه و مثانه، کمردرد، مشکلات ادراری، مشکلات هضمی، استرخای زبان، وسواس و جنون، کاهش بینایی، درد چشم، درد شقیقه یا سردرد نیمه سر، دفع اخلاط سوخته از بدن، درمان سَدَر یا سیاهی رفتن چشم، درمان سدد یا گرفتگی‌های مجاری و داخل عروق و... اشاره کرد.